Sürdürülebilir Kalkınma Nedir, Boyutları ve Amaçları Nelerdir?

Sürdürülebilir Kalkınma Nedir, Boyutları ve Amaçları Nelerdir?

Güncelleme Tarihi: 28 Eylül 2022


Son yıllarda sürdürülebilirlik kelimesine yavaş yavaş aşina hale geldiyseniz bu ifadenin yanına genellikle “kalkınma” sözcüğünün de eklendiğini fark etmişsinizdir. Yaşamın her alanında sürdürülebilirlik mottosuyla hareket etmek zorunda olduğumuz bu dönemde, sürdürülebilir geleceğe ulaşan yolun anahtarı sürdürülebilir kalkınma kavramında yatıyor. Birleşmiş Milletler tarafından belirlenen ve global ölçekte kabul gören Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları da bu yolda yürümek için gerçekleştirmemiz gereken hedefleri ortaya koyuyor.  

Sürdürülebilir Kalkınma Nedir?

Sürdürülebilir Kalkınma Nedir, Boyutları ve Amaçları Nelerdir?

Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları nelerdir sorusuna yanıt vermeden önce konuyu daha net anlayabilmek için kavramın köküne inmek faydalı olabilir. Sürdürülebilir Kalkınma tanımı, ilk olarak bundan yaklaşık 35 yıl önce Bruntland Komisyonu (Bruntland Commision) olarak da bilinen ve BM tarafından yayınlanan Ortak Geleceğimiz (Our Common Future) isimli raporda yapıldı. Rapora göre sürdürülebilir kalkınma şu şekilde tanımlanıyor:

“Sürdürülebilir kalkınma; bugünün ihtiyaçlarını gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama kabiliyetinden ödün vermeden karşılayan kalkınma türüdür.”

Sürdürülebilir Kalkınmanın Boyutları Nelerdir?

Sürdürülebilir Kalkınma Nedir, Boyutları ve Amaçları Nelerdir?

Sürdürülebilirlik kavramı nasıl ki yaşamın her alanında bir gereklilikse sürdürülebilir kalkınma yaklaşımı da toplumsal hayatın pek çok farklı dinamiğini aynı anda kapsıyor. Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın belirlenmesinde önemli bir rol oynayan bu kapsayıcılık, bazı kaynaklara göre üç, bazı kaynaklara göre dört, bazı kaynaklara göre ise beşten fazla boyutta ele alınıyor. Ancak BM, tarafından kabul gören üç temel boyut mevcut:

Sürdürülebilirlik kavramı nasıl ki yaşamın her alanında bir gereklilikse sürdürülebilir kalkınma yaklaşımı da toplumsal hayatın pek çok farklı dinamiğini aynı anda kapsıyor. Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın belirlenmesinde önemli bir rol oynayan bu kapsayıcılık, bazı kaynaklara göre üç, bazı kaynaklara göre dört, bazı kaynaklara göre ise beşten fazla boyutta ele alınıyor. Ancak BM, tarafından kabul gören üç temel boyut mevcut:

  • Ekonomik Boyut
  • Sosyal Boyut
  • Çevresel Boyut

Pek çok kuruluş, yukarıda saydığımız Sürdürülebilir Kalkınma Boyutları konusunda hemfikir. Ancak bazı yaklaşımlar bu belirlenen boyutlara ek olarak farklı dinamikleri de kapsıyor. Sürdürülebilir Kalkınma İlkeleri arasında yer alan diğer maddelerden bazıları ise şöyle:

  • Toplumsal Boyut
  • Kültürel Boyut
  • Politik Boyut
  • İnsani Boyut

Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları Nelerdir?

Sürdürülebilir Kalkınma Nedir, Boyutları ve Amaçları Nelerdir?
Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları

Başta Birleşmiş Milletler olmak üzere pek çok uluslararası kuruluş tarafından kabul gören Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları, 2016 yılının ocak ayında kabul edildi. BM’nin 2000 yılında yayımladığı Binyıl Kalkınma Hedefleri’nin bir devamı olan eylem çağrısı, 17 amaçtan oluşuyor. 

Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın temel ve nihai hedefi, 2030 yılına gelindiğinde küresel çapta  ekonomik, sosyal, kültürel ve çevresel konularda sürdürülebilir kalkınmayı sağlayabilmek. Bu bağlamda gerçekleştirilmesi gereken hedefler ise şu şekilde sıralanıyor:

SKA 1: Yoksulluğa Son!

Sürdürülebilir Kalkınma Nedir, Boyutları ve Amaçları Nelerdir?

Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA) arasında ilk sırada “Yoksulluğa Son” maddesi bulunuyor. BM verilerine göre 2015 yılı itibarıyla dünya genelinde aşırı yoksulluk içerisinde yaşayan insan sayısı yaklaşık 836 milyon. Her ne kadar bu veri, önceki çeyrek yüzyıla göre gerileme göstermiş olsa da sürdürülebilir kalkınma adına yeterli değil.

Mevcut verilere göre dünya genelinde 800 milyondan fazla insan günde 1,25 ABD dolarından daha az gelir elde ediyor ve yaşamını bu şartlar altında sürdürmeye çalışıyor. Aşırı yoksullukla mücadele eden insanların pek çoğu; yeterli gıda, temiz su, barınma gibi temel insani haklardan yoksun bir şekilde yaşıyor. Özellikle Güney Asya ve Sahraaltı gibi bölgelerde aşırı yoksulluğun yoğunlaşması, bölgesel anlamda da pek çok farklı sorunu beraberinde getiriyor. 

Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri arasında ilk madde olan “Yoksulluğa Son!” amacı, 2030 yılına dek gerçekleştirilecek çalışmalarla dünyanın istisnasız her bölgesindeki insanların yoksulluk probleminden kurtulmasını ve temel insani gerekliliklere sahip bir şekilde yaşamlarını sürdürebilmelerini sağlamayı hedefliyor.

SKA 2: Açlığa Son!

Dünya genelinde pek çok insanı direkt olarak etkileyen problemlerden bir diğeri ise yetersiz beslenme. BM tarafından açıklanan verilere göre 2014 yılı itibarıyla tüm dünyada yaklaşık 795 milyon insanın yeterli gıdaya ulaşamadığı tahmin ediliyor. Yine aynı tarihleri kapsayan verilere göre beş yaşın altındaki yaklaşık 90 milyon çocuk, yaşlarının gerektirdiği sağlıklı vücut ağırlığına sahip değil. Bölgesel çapta bakıldığında ise Afrika kıtasında her dört insandan birinin açlıkla mücadele ettiği biliniyor.

Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri içerisindeki ikinci madde olan “Açlığa Son!”, başta sürdürülebilir tarım yöntemleri olmak üzere gıda arzını yeterli düzeye çıkaran ve farklı bölgelerde dahi eşit erişim koşulları sunan çalışmaların gerçekleştirilmesini hedefliyor. 

SKA 3: Sağlık ve Kaliteli Yaşam!

Sürdürülebilir Kalkınma Nedir, Boyutları ve Amaçları Nelerdir?

Küresel Amaçlar olarak da bilinen Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nin üçüncü maddesi, sağlıklı ve kaliteli yaşama odaklanıyor. BM verilerine göre her yıl 6 milyondan fazla çocuk, beşinci yaş günlerini göremeden çeşitli sağlık sorunları nedeniyle hayatını kaybediyor. Öte yandan gelişmiş ülkelerde çok önemli bir sorun olmaktan çıkan verem, HIV/AIDS ya da sıtma gibi rahatsızlıklar, kırsal kesimlerde ve özellikle Sahraaltı Afrika’da her yıl çok sayıda kişinin hayatını kaybetmesine neden oluyor.

SKA’nın üçüncü maddesi olan “Sağlık ve Kaliteli Yaşam!”; aşı kampanyaları, ilaç tedariği, önleyici sağlık uygulamaları, eğitimler ve üreme sağlığı hizmetleri gibi çalışmalarla küresel çapta sağlıklı yaşamı erişilebilir kılmayı hedefliyor.

SKA 4: Nitelikli Eğitim!

Pek çok sürdürülebilir kalkınma hedefini gerçekleştirmenin ön koşullarından bir tanesi aslında SKA dördüncü maddede yatıyor. Binyıl Hedefleri kapsamında BM tarafından gerçekleştirilen çalışmalarla dünya genelinde eğitime erişim imkanları kayda değer bir şekilde artırılmış olsa da halen az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde okullaşma oranı bakımından yeterli seviyelere ulaşılmış değil. Özellikle eğitimde fırsat eşitliği anlamında kırsal ve kentsel bölgelerdeki farklılıklar, küresel çapta giderek büyüyen bir soruna işaret ediyor.

SKA dördüncü madde olan “Nitelikli Eğitim”; 2030 yılına kadar dünyadaki tüm kız ve erkek çocuklarının ücretsiz ilköğretim ve orta öğretim imkanlarına sahip olmasını hedefliyor. Bunun yanında eğitimde fırsat eşitliği, mesleki eğitimlere erişim, eğitim konusunda toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin ortadan kaldırılması, kaliteli yükseköğrenim imkanlarının sağlanması gibi konular da bu maddenin gündeminde yer alıyor.

SKA 5: Toplumsal Cinsiyet Eşitliği

Sürdürülebilir Kalkınma Nedir, Boyutları ve Amaçları Nelerdir?

Toplumsal, ekonomik ve sosyal anlamda sürdürülebilir kalkınma sağlayabilmek için kadınların yaşamın her alanında eşit haklara sahip olabilmesi son derece önemli. BM tarafından 21. yüzyılın başından itibaren gerçekleştirilen çalışmalarla toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda önemli ilerlemeler yaşanmış olsa da halen dünyanın pek çok noktasında kadınların eğitimden iş hayatına kadar pek çok farklı alanda erkeklerle eşit koşullara sahip olmadığı aşikar.

“Toplumsal Cinsiyet Eşitliği” hedefi; 2030 yılına dek kadınların arazi veya mülk gibi ekonomik kaynaklar konusunda eşit haklara sahip olmasını, hem kamu hem de özel sektördeki iş yaşamında kadınların desteklenmesini, üreme sağlığı başta olmak üzere pek çok temel insani hakka kadınların eşit koşullarda ulaşabileceği bir dünya yaratılmasını amaçlıyor.

SKA 6: Temiz Su ve Sanitasyon

Su kıtlığı sorunu, halihazırda dünyadaki insanların %40’ından fazlasını etkilemeye devam ediyor. İklim değişikliğinin etkileriyle birlikte yakın gelecekte korkutucu bir artış göstermesi beklenen bu durum, 2050 yılına geldiğimizde her dört insandan en az birinin, su sıkıntısı çekeceği anlamına gelebilir.

Önümüzdeki on yılların en önemli problemlerinden biri olan su kıtlığına odaklanan “Temiz Su ve Sanitasyon”; altyapı yatırımları, sıhhi tesis çalışmaları, sulak alanların ve ekosistemin korunması gibi uygulamalarla birlikte 2030 yılına geldiğimizde tüm dünya için temiz suları erişilebilir hale getirmeyi hedefliyor.

SKA 7: Erişilebilir ve Temiz Enerji

Sürdürülebilir Kalkınma Boyutları içerisindeki çevresel boyut kapsamında değerlendirilebilecek olan SKA 7. madde; erişilebilir, temiz ve yenilenebilir enerji konularını gündemine alıyor. 2011 yılı itibarıyla açıklanan BM verilerine göre tüm dünyada küresel enerjinin yalnızca %20’si yenilenebilir kaynaklardan elde ediliyor. Öte yandan her beş insandan birinin halen elektrik erişimi yok. Aynı zamanda enerji konusundaki yükselen talep karşısında fosil yakıtların yeterli gelmeyeceği de pek çok uluslararası kuruluş tarafından öngörülüyor.

Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları içerisinde yedinci sırada yer alan “Erişilebilir ve Temiz Enerji”; başta güneş, rüzgar ve termal gibi kaynaklar olmak üzere yenilenebilir enerji kaynaklarına yapılan yatırımların artırılmasını ve temiz enerji konusunda gerçekleştirilen teknolojik çalışmaların hızlandırılmasını amaçlıyor. Bu uygulamalarla birlikte 2030 yılına geldiğimizde küresel çapta temiz enerji kullanımı oranını artırmak ve tüm dünya genelinde elektriği erişilebilir kılmak hedefleniyor.

SKA 8: İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme

Sürdürülebilir Kalkınma Nedir, Boyutları ve Amaçları Nelerdir?

Son 25 yılda gerçekleşen küresel çaptaki ekonomik büyüme sayesinde aşırı yoksulluk içerisindeki işçi sayısı geçtiğimiz yüzyıla göre önemli ölçüde azalmış olsa da halen mevcut koşullar bu alandaki çalışmaları durdurmak için yeterli değil. Ekonomik büyümenin yavaş ilerlediği ve toplumsal eşitsizliklerin daha sık görüldüğü coğrafyalarda işsizlik halen çok önemli bir sorun olmaya devam ediyor. Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından açıklanan rapora göre 2015 yılı itibarıyla tüm dünyadaki işsiz insan sayısı yaklaşık 204 milyondu.

Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nin önemli maddelerinden biri olan “İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme”; girişimciliğin ve iş imkanlarının teşvik edilmesini, farklı toplumsal gruplara eşit istihdam koşullarının sağlanmasını ve küresel çaptaki ekonomik büyümenin sürdürülebilir yöntemlerle gerçekleştirilmesini hedefliyor.

SKA 9: Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı

Sürdürülebilir Kalkınma Boyutları içerisindeki önemli maddelerden biri olan Ekonomik Boyut’u en yakından ilgilendiren hedeflerden bir tanesi de SKA 9. Madde. Teknolojik ilerlemelere erişimin eşit şekilde sağlanması, bölgesel anlamda ekonomik büyümeleri sağlayacak altyapı yatırımları ve daha pek çok sanayi hamlesi, sürdürülebilir kalkınma için son derece önem taşıyan konular arasında yer alıyor.

“Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı” maddesiyle dijital eşitsizliği gidermek, bilgi ve birikime eşit erişilebilirlik imkanı sağlamak, sürdürülebilir endüstrilerin desteklenmesi ve bilimsel araştırma ve inovasyonlara yatırım yapılması amaçlanıyor.

SKA 10: Eşitsizliklerin Azaltılması

Küresel çaptaki gelir eşitsizliği, pek çok farklı sorunun temel nedenlerinden bir tanesi. BM verilerine göre dünya üzerindeki en zengin %10’luk nüfus, toplam gelirin %40’ını elde ediyor. Öte yandan en yoksul %10’luk kesim ise toplam gelir dağılımından yalnızca %2-7 arası bir pay alabiliyor.

“Eşitsizliklerin Azaltılması” isimli SKA 10. Madde; cinsiyet, ırk ve etnik köken fark etmeksizin en az gelire sahip %10’luk nüfusu güçlendirmeyi ve küresel çaptaki gelir dağılımının çok daha eşit şartlarda paylaşılmasını sağlamayı amaçlıyor. Bu bağlamda mali piyasaları denetleyen kurumların düzenlenmesi, yoksullukla mücadele eden bölgelere kalkınma yardımlarının yapılması, güvenli göç hareketlerine imkan tanınması gibi çalışmalar gerçekleştiriliyor.

SKA 11: Sürdürülebilir Şehirler ve Topluluklar

Sürdürülebilir Kalkınma Nedir, Boyutları ve Amaçları Nelerdir?

Son yıllarda küresel çapta gerçekleşen değişimlerden bir tanesi de kentleşmenin hızla artması ve dünya nüfusunun belirli bölgelerde yoğunlaşması oldu. BM tarafından açıklanan verilere göre 1990 yılı itibarıyla nüfusu 10 milyondan fazla olan mega-kent sayısı yalnızca 10 iken, 2014 yılına ulaştığımızda bu sayı 28’e ulaştı. Dünyanın farklı noktalarında yer alan bu mega-kentlerde yaklaşık 453 milyon insanın yaşadığı tahmin ediliyor.

Kentlere göç davranışının hızla artış gösteriyor olması sonucunda yapılan projeksiyonlarda, 2050 yılına geldiğimizde kentlerde yaşayan nüfus sayısının 6.5 milyara ulaşacağı tahmin ediliyor. Kentsel alanlardaki bu nüfus yoğunlaşmasının olumsuz etkilerini ortadan kaldırmak amacıyla ortaya çıkan SKA 11. madde; kentleri güvenli ve sürdürülebilir kılmayı, tüm nüfusa erişilebilir barınma imkanları sağlamayı, şehirlerin altyapılarına yapılacak ulaşım ve yeşil alan yatırımlarının artırılmasını ve daha pek çok farklı alanda kentsel planlamayı kapsıyor.

SKA 12: Sorumlu Üretim ve Tüketim

Sürdürülebilir kalkınmanın çevresel boyutlarından biri olarak öne çıkan 12. madde, sorumlu ve bilinçli üretim ve tüketim davranışlarına odaklanıyor. Tüketim alışkanlıklarımızın gezegenimizde yarattığı tahribatı tanımlayan karbon ayak izi ve su ayak izinin azaltılması, sürdürülebilir gelecek adına son derece önemli. Su tüketimi konusunda en üst sırada bulunan tarım sektöründe sürdürülebilir uygulamalara geçilmesi, ortak doğal kaynaklarımızın verimli bir şekilde kullanılması için kritik öneme sahip. Aynı zamanda farklı endüstriler özelinde gerçekleştirilecek sürdürülebilirlik çalışmaları da sorumlu üretim ve tüketim için atılacak adımlar arasında.

Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın 12. maddesi olan “Sorumlu Üretim ve Tüketim”; çok daha verimli üretim zincirlerinin sağlanmasını, satıcı ve tüketici seviyesinde kişi başına oluşturulan atıkların azaltılmasını, gıda güvenliğinin sağlanmasını ve tüm bunların sonucunda doğal kaynakların sürdürülebilir yöntemlerle kullanılmasını hedefliyor.

SKA 13: İklim Eylemi

Sürdürülebilir Kalkınma Nedir, Boyutları ve Amaçları Nelerdir?

Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri arasında direkt olarak iklim değişikliği ile ilgili olan maddelerin başında 13. madde geliyor. Küresel ısıtma, iklim değişikliği ya da iklim krizi gibi isimlerle anılan ve gezegenimizin her geçen yıl hızla ısınmasını tanımlayan tehlike, halihazırda pek çok ülke özelinde olumsuz sonuçlar doğurmaya başladı. Bir başka Birleşmiş Milletler kuruluşu olan IPCC raporlarında da belirtildiği üzere iklim değişikliğini yavaşlatmak ve küresel ısıtmanın sonuçlarını minimize etmek için sera gazı emisyonlarını hızla düşürmemiz gerekiyor.

SKA 14: Sudaki Yaşam

Denizler ve okyanuslardaki yaşamın devamlılığı, gezegenimizdeki tüm canlılar için büyük önem taşıyor. Dünya’da yer alan sular içerisindeki ekosistem hem oksijen kaynağı olarak görev yapıyor hem de birçok farklı canlıya besin tedariği sağlıyor. İklim değişikliğinin en önemli nedenlerinden biri olan karbon salımı konusunda da önleyici etkiye sahip olan okyanuslar, insanlar tarafından üretilen karbondioksitin yaklaşık %30’unu emiyor. Pek çok farklı değişken sebebiyle okyanuslardaki yaşamın ve biyoçeşitliliğin devamlılığı, mutlaka önem verilmesi gereken konulardan bir tanesi.

Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın 14. maddesi olan “Sudaki Yaşam”; deniz ve kıyı eko-sistemlerini sürdürülebilir uygulamalarla düzenlemeyi, okyanuslardaki hızla artan kirliliği önlemeyi ve Dünya’daki su kütlelerinin karşı karşıya olduğu tüm sorunlarla mücadele etmeyi hedefliyor.

SKA 15: Karasal Yaşam

Gezegenimizdeki yaşamın sürdürülebilirliği adına bir diğer önemli konu da karasal bölgelerdeki yaşamın sürdürülebilir bir şekle bürünmesi. Tarım arazileri başta olmak üzere toprak üzerindeki yaşamsal aktiviteler, hem geçim kaynakları bakımından hem de doğal süreçlerin devamlılığı bakımından son derece önem taşıyor. BM tarafından açıklanan verilere göre gezegenimizdeki toprak bozulması oranı tüm dünya tarihinin en üst seviyesinde. Kuraklık ve çölleşmenin artışı, pek çok canlının soyunun tükenmesi tehlikesini ortaya çıkarıyor.

“Karasal Yaşam” adıyla anılan SKA 15. madde; ormanlar, sulak alanlar veya dağlar gibi pek çok kara ekosistemini kapsayarak bu bölgelerdeki biyoçeşitliliği ve yaşamı korumayı amaçlıyor. Ormansızlaşmanın önüne geçilmesi de Karasal Yaşam isimli Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi’nin temel gündemlerinden bir tanesi.

SKA 16: Barış, Adalet ve Güçlü Kurumlar

Sürdürülebilir Kalkınma Nedir, Boyutları ve Amaçları Nelerdir?

Küresel anlamda gerçekleşecek bir sürdürülebilir kalkınmadan bahsetmek için aynı şekilde küresel anlamda barış ve adaletin sağlanması, güvenli yaşam ortamlarının temin edilmesi son derece hayati. Dünyanın farklı bölgelerinde uzun yıllardan beri süregelen çatışma ortamları ve güvensizlik, ekonomik büyümenin eşit dağılmasındaki en önemli engellerden bir tanesi.

Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nin 16. Maddesi olan “Barış, Adalet ve Güçlü Kurumlar”; şiddetin her türlüsünü önemli ölçüde azaltmayı, farklı coğrafyalarda ortaya çıkan çatışmalara adil ve kalıcı çözümler bulmayı ve hukukun üstünlüğünü tüm bölgelerde sağlamayı hedefliyor.

SKA 17: Amaçlar İçin Ortaklıklar

Birleşmiş Milletler, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları konusunda yaptığı açıklamalarda, her bir hedefin bir diğerinden bağımsız olarak düşünülemeyeceğini, tüm amaçların ortak bir bütün içerisinde var olabileceğini vurguluyor. Bu anlamda tüm amaçların bir arada gerçekleşebilmesini sağlamak için dünya genelinde kolektif bir çalışma gerçekleştirilmesi kaçınılmaz hale geliyor.

Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri arasında son sırada bulunan “Amaçlar İçin Ortaklıklar” maddesi, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin bu amaçlar doğrultusunda iş birliklerine gitmesini hedefliyor. Bu bağlamda; gelişmekte olan ülkelere Resmi Kalkınma Yardımları adı altında yapılan desteklerin artırılması ve uluslararası ticaret anlaşmalarının fazlalaştırılması gibi hedefler var.