Güncelleme Tarihi: 17 Temmuz 2023
Türkiye toprakları, dünyada bulunan 34 adet sıcak bölgeden üçünün buluştuğu sınırlarda yer alıyor. Ayrıca ılıman iklimde bulunması sayesinde dört mevsim de ülkemizde görülebiliyor. Ülkemiz; iklimin müsait olması, coğrafi şekillerin çeşitliliği, birçok kıtanın birleşme noktası olması gibi avantajlar sayesinde binlerce bitki ve hayvan türüne ev sahipliği yapıyor. Yalnızca Türkiye’de yaşayan endemik hayvanlar, bölge habitatını özel bir konuma taşıyor. Peki, endemik hayvan ne demek? Türkiye’de hangi endemik hayvanlar yaşıyor? Gelin birlikte inceleyelim…
Endemik Hayvan Ne Demek?
Endemik hayvan, bulunduğu bölgenin ekolojik şartları sebebiyle yalnızca belirli bir bölge veya habitatta yaşayan, dünyanın başka bölgelerinde neslini sürdürmesi mümkün olmayan hayvanlara verilen addır. Bu tür canlılar genellikle hassas doğalarıyla öne çıkar. Fakat endemik hayvanlar insan destekli ortamlarda dünyanın çeşitli bölgelerinde de yaşayabilir. Devletler ve çeşitli sivil toplum kuruluşları tarafından koruma altına alınan endemik hayvanlar, ülkelerin ulusal mirasları arasında yer alır.
Endemik türlerde bölge şartlarına bağlı olarak değişimler gözlenebilir. Örneğin İran parsı ailesinin bir ferdi olan Anadolu parsı, birçok özellik bakımından Orta Doğu’da sıklıkla rastlanan parslarla benzerlikler gösterse de Anadolu coğrafyasına uygun değişimler geçirmiştir. Bu tür değişimler, genellikle izolasyon kaynaklıdır. Türkiye’nin endemik hayvan türleri ülke coğrafyasının neredeyse tamamında bulunabilir. Ülkemiz, özellikle endemik bitki türleri açısından zengin bir habitata sahip olsa da Türkiye’deki endemik hayvanlar da azımsanmayacak derecede fazladır.
Türkiye’deki Endemik Hayvanlar Hangileri?
2007 yılında yayımlanan bir makaleye göre Türkiye’de omurgalı ve omurgasızlar olmak üzere toplamda 4285 endemik hayvan türü bulunur. Bu endemik türler arasında büyük çoğunluğu 4000’den fazla tür ile omurgasızlar oluşturur. Bazı kaynaklara göre ülkemizdeki endemik hayvan türleri hakkındaki çalışmaların yetersiz olması sebebiyle bu sayı çok daha fazla olabilir.
Avrupa ülkelerine kıyasla ülkemizde bitki ve hayvan türleri bakımından oransal anlamda çok fazla endemik tür bulunur. Bu alandaki çalışmalar devam etmektedir. Bu noktada en önemli şey, ülkemizin doğal değerleri hakkında halkımızın daha da fazla bilinçlenmesidir. Biz de buna istinaden sizin için Türkiye’de en çok tanınan 10 endemik hayvan türünü derledik…
Toros Sivriburunlu Böcekçili (Crocidura arispa)
Fotoğraf: Wikimedia Commons
İlk bakışta çoğu kişinin bir fare olduğunu düşündüğü bu memeli aslında fare değildir. Bu küçük dostumuz, farelerin aksine beş parmağa sahiptir ve yalnızca böcekler ile beslenir. Ağız yapısı aynı büyük böcekçil memeliler gibi uzundur. Küçük durmasına rağmen vücut ağırlığının iki katına kadar yemek yiyebilir. Dünyadaki en küçük memelilerden olan Crocidura ailesinden gelir. Kendisi pek medyatik değildir. Nadir rastlandığı ve fareyle karıştırıldığı için şimdiye kadar çok az objektiflere yakalanmıştır. Türkiye’nin kuzeyinde ve güneyinde, özellikle dağlık bölgelerde yaşar.
Van Kedisi
Fotoğraf: Wikimedia Commons
Türkiye’deki endemik hayvanlar arasında belki de en ünlüsü olan Van kedisi, isminden de anlaşılacağı üzere Van Gölü ve çevresinde yaşar. Van kedisinin en öne çıkan özelliği farklı renkte gözlere sahip olmasını sağlayan heterokromi mutasyonudur. Bu mutasyonun pigment eksikliği ya da fazlalığından kaynaklandığı düşünülür. Bir Van kedisinin her iki gözü mavi, her iki gözü kehribar ya da bir gözü mavi bir gözü kehribar olabilir.
Dünya genelinde Turkish Van adıyla tanınan kedi türü, sanılanın aksine Van Gölü ve çevresinde yaşayan orijinal Van kedilerinden farklıdır. Bunun sebebi 1955 yılında ilk defa safkan olmayan bir Van kedisi türünü satın alan İngiliz Laura Lushington’ın yarattığı yanlış bir algıdır. Van kedisi, Turkish Van olarak adlandırılan ve Laura’nın satın aldığı kedinin soyundan gelen canlılardan farklı kuyruk rengi ve beneksiz olması gibi yönleriyle ayrılır. Ülkemizde biyo kaçakçılığı en fazla yapılan türlerden biri olan Van kedisi koruma altındadır.
Anadolu Parsı (Panthera pardus saxicolor)
Fotoğraf: Wikimedia Commons
İran parsının bir alt türü olarak kabul edilen Anadolu parsı, Doğu Akdeniz ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde yaşar. Anadolu parsı, Türkiye’de yaşayan vahşi hayvanlar arasında en tehlikeli türlerden biridir. Ülkemizde pek çok kez Anadolu’nun yansıması anlamında tanıtım aracı olarak kullanılmıştır. Günümüzde bir Anadolu parsına rastlama ihtimaliniz oldukça düşüktür. Ülkemizdeki avcılık faaliyetleri sebebiyle soyları yok olmak üzeredir. Anadolu parsı, 1974 yılından beri ilk defa 2022 yılında fotokapan teknolojisi ile tespit edilmiştir.
Akdeniz Foku (Monachus monachus)
Fotoğraf: Wikimedia Commons
Akdeniz fokunun asıl yaşama alanı Akdeniz ve Atlantik Okyanusu’dur. Ancak son yüzyılda avlanma ve ekolojik dengesizliğin artması sebebiyle yaşam alanları neredeyse tamamen Akdeniz ve Ege Denizi kıyılarına kaymıştır. Yetişkinlerinin boyları 2.40 metreye, ağırlıkları 240 kilograma kadar ulaşabilir. Günümüzde Akdeniz ve Ege Denizi kıyıları dışında neredeyse hiçbir bölgede görünmeyen Akdeniz foku, Türkiye’de yaşayan endemik hayvan türleri arasında kabul edilir.
Türk Tazısı
Fotoğraf: Maxpixel
Literatüre Türk tazısı olarak geçen bu tür, Greyhound olarak adlandırılan ailenin bir ferdidir. Tazılar arasında kendine has özellikleriyle dikkat çeken Türk tazısının Orta Asya’dan geldiği düşünülür. Kırgız tazısından üretildiği düşünülen canlı, genellikle Şanlıurfa ve çevresinde görülür. Özellikle avcılıkta kullanılan Türk tazısı, hızlı koşmasıyla ünlüdür.
Türk tazısının hızı saatte 70-80 kilometreye kadar çıkabilir. Yüksek hızının yanında aynı bir çita çevikliğinde yön değiştirme kabiliyetine sahiptir. Anadolu sultan tazısı olarak da bilinen Türk tazısının 15. yüzyıldan beri özellikle Osmanlı Sarayı’nda aktif olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Hatta Kanuni Sultan Süleyman’ın av macerasını anlatan bir minyatürde Türk tazısı yer alır. Ülkemizde yanlış çiftleştirme ve kaçakçılık sebebiyle yok olmak üzere olan ırklar arasındaki Türk tazısından yalnızca 100 adet kaldığı düşünülmektedir.
İnci Kefali (Alburnus tarichi)
Fotoğraf: Wikimedia Commons
Türkiye’de yaşayan endemik hayvan türleri arasında yer alan inci kefali, Van Gölü ve çevresinde yaşar. Dünyada yalnızca bu bölgede bulunabilir. Yaygın adında kefal geçmesine rağmen aslında sazangillerin bir alt türüdür. Van Gölü’nün yaşam ortamı açısından fazlasıyla zorlayıcı tuzlu-sodalı sularında yaşayabilen nadir canlılardan biridir.
Bu balığın yaşam döngüsü de bir hayli ilginçtir. Nisan ayının başlarında üreme döngüsüne giren inci kefali, Van Gölü’nün sert doğasından kaçmak ve yumurtlayabilmek için derelere yönelir. Bu göç sırasında akan suya karşı yüzdükleri için zorlu bir yolculukları olur. Derelerde sudan dışarı çıkarak, hoplaya zıplaya akıntıya karşı mücadele verdiği için “uçan balık” olarak da bilinir. İnci kefalinin avlanması belli yasalar doğrultusunda serbesttir.
Denizli Horozu
Fotoğraf: Pxhere Commons
Ötüşüyle ünlü olan Denizli horozu, Türkiye’deki endemik hayvanlar arasındadır. Neredeyse 900 yıl boyunca Denizli ve çevresinin sembolü olarak kullanılan horozun ötüş süresi 20-25 saniyeye kadar uzayabilir. Hatta MTV tarafından düzenlenen O Music Awards 2011 etkinliğinde En İyi Hayvan Performansı ödülünü kazanmıştır. Ne yazık ki Denizli horozu, ülkemizde nüfusu gittikçe azalan endemik hayvanlar arasındadır.
Akdeniz Sakanguru (Hemidactylus turcicus)
Fotoğraf: Wikimedia Commons
Halk arasında Süleymancık ve Türk keleri olarak adlandırılan Akdeniz Sakanguru, Gekkonidae familyasının alt bir türüdür. Günümüzde Balkanlar, Anadolu ve Akdeniz’de yaşar. Özellikle sahil boyundaki yaşam alanlarında sizler de Türk kelerine rastlayabilirsiniz. Boyutları 9-10 santim arasında değişir. Bu minik sürüngen, kahverengiden griye kadar değişen, yaşadığı bölgeye uyumlu vücut rengine sahiptir. Böcekler ve örümceklerle beslenir. Çoğunlukla Anadolu ve Balkanlar’da yaşamasına rağmen dünyanın diğer bölgelerinde nadir olsa da bulunabilir.
Kangal Çoban Köpeği
Fotoğraf: Wikimedia Commons
Türkiye’ye özel köpek ırkları arasında yer alan Kangal çoban köpeği, Sivas’ın Kangal ilçesine özgüdür. Orta Asya’dan gelen köpek ırkları arasında olduğu düşünülen Sivas Kangalı, özellikle güçlü ve korkusuz yapısıyla ünlüdür. Çoban veya bekçi köpeği olarak kullanılabilen bu hayvanlar, devasa boyutlara ulaşabilir. Özellikle kurt ve çakal gibi hayvan sürülerine saldıran canlılara karşı çok iyi koruma sağlayan bu köpekler, 2018 yılında FCI tarafından özel ırk olarak tanımlanmıştır.
Ankara Tavşanı
Fotoğraf: vhines200
Türkiye’deki endemik hayvan türleri arasında olan Ankara tavşanı, koyunlara benzeyen kalın ve büyük tüyleriyle ünlüdür. Tarihte ilk defa Ankara’da rastlanan tavşan, 1723 yılında Fransa’ya götürülmesinin ardından dünyanın birçok bölgesinde yetiştirilmiştir. Şu an dünya çapında 11 farklı türü vardır. Aynı koyun ve keçiler gibi kırkılan Ankara tavşanından 340 ile 510 gram arasında tüy çıkabilir. Yıllar içerisinde tüy oranlarına göre seçilmeleri sebebiyle enfeksiyonlara yakalanmaması için Ankara tavşanının düzenli olarak kırkılması gerekir.
