Güncelleme Tarihi: 9 Temmuz 2024
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, İstanbul Ekonomi Zirvesi’nde yaptığı konuşmada, artan kuraklık riskine karşı yapılabilecekler listesinde karbon ayak izi vergisinin de olması gerektiğini vurguladı. Gündemde neden karbon ayak izi var? Bunu anlayabilmek için önce karbon ayak izi ve karbon vergisi nedir sorularının cevaplarına kısaca değinelim ardından bakanın konuşmasından kritik noktalara değinelim ve son olarak da karbon vergisinin olumlu etkilerine geçelim…
Karbon Ayak İzi Nedir?
Karbon ayak izi Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından “Bir kurum, kişi, etkinlik veya ürün tarafından salınan toplam sera gazı” olarak tanımlanıyor.
Sera gazları güneş ışınlarını yakalayıp dünya yüzeyine yansıtıyor ve böylece donmadan yaşayabiliyoruz. Yani normal seviyede olduğu müddetçe sera gazı etkisi aslında dünyamız için faydalı bir şey. Ancak normal sınırları maalesef aşmış durumdayız. Bu yüzden çağımızda normal seviyenin çok üstüne çıkan sera gazları ve dolayısıyla sera etkisi dünya sıcaklığını aşırı yükselterek iklim krizi etkilerine sebep oluyor.
Karbondioksit, metan, nitröz oksit ve su buharı ve florlu gazlar ana sera gazları arasında bulunuyor. Sera gazları volkanik patlamalar, organik maddelerin çürümesi, orman yangınları sonucu doğal olarak ortaya çıkabiliyor. İnsan kaynaklı olarak ise fosil yakıt kullanımı, sanayi üretimi, araç trafiği, tarım faaliyetleri sera gazları salınımına sebep olan ana maddeler arasında yer alıyor.
Karbon Vergisi ya da Karbon Ayak İzi Vergisi Nedir?
Temel olarak karbon vergisi; hükümetin, petrol veya kömür gibi fosil yakıtların üretiminden, dağıtımından ve kullanımından aldığı vergi olarak açıklanabilir. Bu doğrultuda bir kurum veya kişi ne kadar fazla karbondioksit kirliliği yaratırsa o kadar vergi ödemekle sorumlu. Kişilerin karbon vergisinden etkilenmesi dolaylı yoldan oluyor. Şirketlere yüklenen vergiler enerji ve ürün fiyatlarına yansıyabilir. Dolayısıyla bireyler de bu ürünleri daha pahalıya kullanır. Caydırıcı olması adına karbon vergisi oranlarının diğer pek çok vergi kalemine göre yüksek olduğunu söylemek de mümkün.
Karbon Vergisi Ne İşe Yarar?
Petrol, kömür gibi fosil yakıtları üreten kurumlara veya kullanan kişilere karbon vergisi uygulanması caydırıcı olmayı amaçlıyor. Fosil yakıtların daha pahalı olması, rüzgar ve güneş gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının daha cazip hale gelmesine de yol açıyor. Bu sayede fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerjinin kullanılmasına teşvik sağlanıyor. Ayrıca bu alanda yapılacak yatırımlar için uygun ortam hazırlanıyor. Bu kapsamda fosil yakıtların yaydığı emisyonlar azalıyor. Dolayısıyla karbon vergisi; kuraklık, iklim değişikliği gibi çevresel sorunları önlemeye katkıda bulunuyor. Diğer yandan bazı hükümetler karbon vergisi adı altında elde ettiği geliri yenilenebilir teknolojiye yatırım yapmak için kullanıyor. Bu strateji ile karbon vergisinin amacına ulaşma olasılığı daha da güçleniyor.
Karbon Vergisi İle Küresel Isınma Etkisi Nasıl Azaltılabilir?
Journal of Economic Surveys dergisinde yayınlanan araştırmaya göre karbon vergilerinin sera gazı emisyonunu azaltmada etkili olduğu görülüyor.
Karbon vergisinin önemli olumlu etkileri şöyle:
- Daha az sera etkisi yaratan, daha yeşil enerji kaynaklarına yönelimi sağlamak
- Dolaylı olarak iklim krizinin dozunu azaltmak
- Arka planda güneş, rüzgar gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına geçişi teşvik etmek
- Karbon vergilerinden elde edilen bütçeyle yeşil girişimleri desteklemek
- İnovatif çözümleri tetiklemek
Politikacılar genellikle karbon vergisini “her şey doğayı korumak için” başlığında servis ediyor. Ancak şu da bir gerçek ki dost meclislerinde bu verginin önemli sebeplerinden birinin aslında petrolün dünyada tükenmesi ve dolayısıyla petrolden farklı kaynaklara geçişin hızlanması gerektiği olduğu konuşuluyor… Öyle ya da böyle, bir şekilde sonuç dünyanın nefes almasına hizmet edecek gibi görünüyor.
Türkiye’de Sera Gazı Etkisi
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek yaptığı açıklamada: “Eğer 2050’ye kadar ortalama sıcaklık 3,2 derece artarsa, dünya bu haliyle güçlü bir tepki vermezse açlık riski 5’te 1 oranda yükselecek. Şu anda içinde Türkiye’nin de olduğu 129 ülke bugünkü haliyle ciddi bir şekilde kuraklık riskiyle karşı karşıya kalacak.” diyen Mehmet Şimşek şu önerilerle konuşmasını tamamladı:
- Bütün ülkelerin mevzuat düzenlemesi yapması
- İklim değişikliği farkındalık eğitimlerinin artması
- Fosil yakıt sübvansiyonlarının azaltılması ve tamamen kaldırılması
- Karbon salınımının, ayak izinin vergilendirilmesi
- Karbon ayak izinin azaltılması ve daha çok yenilenebilir enerjiye dönülmesi
- Ulaşım alanında elektrifikasyonu tamamlanmış araçların kullanılması
- İnşaat alanında verimli yeşil binalar yapılması
1990-2021 yılları arasını kapsayan son TÜİK raporuna göre Türkiye’de 2019’da 508,7 Mt CO2, 2020’de 524 Mt CO2, 2021’de ise 564,4 Mt CO2 eş değerinde olacak biçimde sera gazı oranı sürekli artmış. Bu değerlerde etkili olan sektörlere bakıldığında birinci sırada enerji sektörü, ikinci sırada endüstriyel işlemler ve ürün kullanımı, üçüncü sırada tarım uygulamaları, dördüncü sırada ise atık yönetimi yer alıyor.
Hangi Ülkeler Karbon Vergisi Uyguluyor?
Karbon emisyonlarını azaltmak için karbon vergisinin etkili olduğu global çapta kabul gördü. Dünya çapında birçok ülkede karbon vergisi uygulaması var. Bu ülkelerden bazılarını şu şekilde listelemek mümkün:
- Kanada
- Danimarka
- Norveç
- Meksika
- Arjantin
- Şili
- Çin
- Japonya
- Güney Kore
- Singapur
- Ukrayna
- İngiltere
- İsveç
- Yeni Zelanda
Bu ülkelerin yanı sıra Avrupa Birliği’nde de karbon vergisi uygulaması görülüyor. Diğer yandan henüz karbon vergisini uygulamayan ancak ilerleyen süreçte bu vergiyi getirmesi muhtemel olan ülkeler var.
Türkiye’de Karbon Vergisi Var Mı?
Türkiye’de henüz karbon vergisi uygulaması bulunmuyor ancak bu uygulamayı yakın gelecekte faaliyete geçirmesi muhtemel ülkeler arasında Türkiye’yi de saymak mümkün. Diğer ülkeler arasında ise; Brezilya, Tayland, Sırbistan ve Vietnam var. Bu ülkelerin de gelecek yıllarda karbon vergisi yöntemiyle fosil yakıtlar yerine sürdürülebilir enerjinin kullanımını teşvik etmesi bekleniyor.
Kapak Fotoğrafı: Unsplash / Ben Wicks
