Güncelleme Tarihi: 11 Ocak 2023
Bitkilerin günümüze kadar gelmesinde mantarların oldukça büyük bir rolü olduğunu biliyor muydunuz? 500 milyon yıllık bir geçmişe sahip olan bitkiler ve mantarlar, mutualist yani karşılıklı faydaya dayalı bir ilişkiye dayanarak var oldu. Doğal olarak evrimsel süreç içerisinde mantarlar, ekolojik dengenin en hassas taşlarından biri haline geldi. Peki, mantar türleri ekolojik denge adına tam olarak nasıl bir rol oynuyor?
Mantar Türleri ve Doğadaki Görevleri
Fotoğraf: Timothy Dykes
Mantarların ekolojik dengede oynadığı rolü anlamak, ancak mantar türlerini tanımakla mümkün. Çünkü her tür, kendine ait görev üzerinden isimlendirilir. O halde gelin, mantar türleri ve görevlerine göz atalım…
Saprofitler
Fotoğraf: Rawpixel
Saprofit veya çürükçül mantarlar, doğal dengenin ihtiyaç duyduğu besinlerin doğaya karışmasından sorumlular. Ölen hayvanların ya da devrilen ağaçların tekrar döngüye girmesinde önemli bir rol oynarlar. Saprofitlerin doğayla ilişkisi, kommensalizm kavramı üzerinden yorumlanır. Yani mantarlar, bu çürükçül durumdan fayda görürken, ölü canlılar bu ilişkiden doğal olarak pek faydalanamaz…
Ancak doğanın kendisi, bu döngüden büyük ölçüde beslenir.
Mikorizalar
Fotoğraf: Olli Kilpi
Mikoriza mantarları, bitkilerin kökleriyle doğrudan ve simbiyotik bir ilişki geliştirir. Normal şartlarda simbiyotik ilişkilerde taraflardan biri zarar görürken diğeri ise bu ilişkiden faydalanır. Fakat mikorizalar söz konusu olduğunda bu denklem değişiklik gösterir. Bitkiyle aralarındaki ilişkiden her iki taraf da yarar sağlar. Köklere yerleşerek bitkiye organik besin sağlayan mikorizalar, bitkiden de bir barınma alanı elde eder. Zaten kelime anlamıyla da mikoriza, mantar-kök anlamına gelir. Aynı zamanda ağaçların birbiriyle iletişim kurmasında rol oynarlar. Mesela kış gelince ağaçlar, birbirlerine yaprak dökme sinyallerini mikorizalar aracılığıyla yollar. Bu anlamda mikorizalar, ekolojik dengenin antenleridir.
Likenler
Fotoğraf: Flickr
Likenler, fotosentez yapan ökaryotik algler, bakteriler ya da bitkilerle mutualist ortaklık kuran bir mantar türüdür. Bu ortaklık türünde mantarlar ve partnerleri, birlikte bir beden oluşturur. Fotosentez yapan canlı, bu ortaklığa karbonhidrat sağlarken mantar ise onu fazla ışıktan veya kuruluktan korur. Bu bağlamda fotosentez sayesinde ekolojik dengenin sağlanması ve korunmasında likenlere önemli bir sorumluluk düşer. Aynı zamanda doğal yaşamda geyik gibi bazı hayvanlara besin görevi de görürler. Likenler, fotosentez ile ilişkilerinden ötürü maalesef hava kirliliğinden doğrudan etkilenir.
Araştırmalara göre son yıllarda liken organizmalarının %22’si tehdit altındadır.
Mantarlar Doğanın Beyni
Mantar ailesine ait daha birçok tür mevcut. Hepsinin ortak özelliği ise doğa ile karşılıklı fayda temelli bir ilişki kurmaları. Bu ilişkilerin temelinde yoğun ve yakın bir iletişim yatıyor. Dengeli ve sağlıklı bir iletişimde her iki tarafın da söz sahibi olduğunu biliyoruz. Mantar araştırmacısı Mark Brundrett’e göre mantarların kurduğu her türlü ortaklıkta taraflar, kararları tamamen birlikte alıyor. Ancak yine akademisyenlere göre bu konuyu derinleştirmek için daha fazla araştırma gerekiyor.
Her halükarda mantarların ekolojik denge için oynadığı rol ortada. Hem fayda temelli ilişkiler, hem de ortak karar verme çerçevelerinden baktığımızda mantarsız bir dünya hayal etmek iyice zorlaşıyor…
Kapak Fotoğrafı: Florian Van Duyn
