Güncelleme Tarihi: 25 Eylül 2021
Her yıl ortalama 300 milyon ton plastik ürün kullanıyoruz ve bunların çoğunu tek kullanımlık plastikler oluşturuyor. Tüm bu plastikler, doğada veya atık sahalarında on yıllarca çözünmeden kalıyor.
Tek kullanımlık plastikler genelde ömrü birkaç dakikadan fazla olmayan ürünlerdir.
Plastik pipetler, köpük ve plastik yemek kapları, poşetler, içecek şişeleri, plastik çatal bıçak ürünleri, kahve ve çay bardakları, kulak çubukları ve ıslak mendil ambalajı gibi hijyen ürünleri tek kullanımlık plastiğe örnek verilebilir. Gelişmiş ülkeler, bu plastiklerle savaşmanın yollarını arıyor.
Avrupa’da Tek Kullanımlık Plastik Satışının Yasaklanması
Türkiye’de özellikle büyük şehirlerde musluk suyu içilmiyor ancak Avrupa başta olmak üzere birçok ülkede musluktan su içebilmek mümkün. Okullarda, kütüphanelerde, kamuya açık alanlarda yeniden doldurma istasyonları bulunuyor. Şişe su satın almak yerine matara veya var olan şişeyi doldurmayı tercih etmek atıksız, kolay ulaşılabilir ve ücretsiz. Ayrıca kafe ve restoranlarda da benzer şekilde ücretsiz tap water yani musluk suyu istenebiliyor.
2019’da tek kullanımlık plastik satışının yasaklanması yönünde AB Komisyonu tarafından alınan karar 3 Temmuz 2021’de yürürlüğe girecek. Karara göre kulak çubuğu, çatal bıçak, balon ve balon çubuğu, köpük yemek kapları ve kutuları, plastik poşet, pipet, karıştırıcı gibi ürünler ürünün satışı yasaklanacak.
Ayrıca karar doğrultusunda 2024 yılına kadar tüm içecek kutuları ve ıslak mendil ambalajlarının üzerinde hangi kutuya atılması ve nasıl ayrıştırılması gerektiğine dair her marka uyarı bilgisi koyacak.
Dünya çapında dakikada bir milyon pet şişe satın alındığı bilgisi oldukça iç karartıcı. İçecek ve alkol paketlemesine henüz bir çözüm bulunabilmiş değil çünkü plastik şişenin yerini tutabilecek alternatif yok. Dolayısıyla bu listede tek kullanımlık olsalar da plastik, cam, alüminyum şişeler bulunmuyor.
AB, 2029 yılına dek satın alınan her 10 şişeden 9’unun geri dönüşüme gitmesini hedefliyor. 2025 yılına dek ise üretilen her bir şişenin en az %25’i geri dönüştürülmüş materyalden üretilmiş olacak.
Depozitolu Alışveriş
Geri dönüşüme gönderilen ürünlerin artması için ise çözüm Depozitolu İade Sistemi (DRS- Deposit Refund System) uygulamalarında. Peki depozito sistemi nasıl çalışıyor ve ne işe yarıyor?
Ülkeden ülkeye miktarı değişmekle birlikte marketten alınan cam, plastik veya alüminyum ambalaja sahip olan içecek şişeleri 1 L’den küçük ise 10-20 cent, 1-3 L arası ise 25 cent gibi ekstradan ücretlendiriliyor. Tüketici, satın alım yaparken ödediği bu ekstra ücreti, şişesini toplama noktasına getirdiğinde geri alabiliyor. Depozito istasyonları tren ve metro istasyonlarında, benzinliklerde ve süpermarketlerde yer alıyor. Ancak bakkal veya küçük işletmelerde, restoran ve kafelerde atık toplamaya dair henüz bir zorunluluk yok. Ayrıca uygulamaya önümüzdeki aylarda girecek karara göre denizlerde kaybolan balıkçı ağlarını arama ve bulmaya ayrılacak maddi yük, balıkçılara değil plastik ağ üreticilerine ait olacak.
Depozito, 1960’lı yıllardan beri cam şişeler için uygulanan bir sistem. 80’li yıllarda çok daha ucuz olduğu için plastik şişelere geçilmesi ve tüketimin önünü alamayacak şekilde hızla artmasıyla birlikte aynı sistem plastik şişeler için daha zor oldu tabii ki. Bugün, milyonlarca şişenin toplanmasını sağlamak için çok daha sistematik bir depozito alım planı oturtulması gerekli.
Eskiden cam için yaygın olan uygulama bugün plastik sorununa da çözüm olabilir. AB ülkeleri, Kanada, İngiltere ve Norveç başta olmak üzere dünya genelinde 40 ülkede depozito sistemi başarıyla uygulanıyor. Örneğin Norveç ve Kanada her yıl satın alınan şişelerin %95’inden fazlasının geri dönüştürdüğünü açıkladı. Amerika’da ise sadece belirli eyaletlerde olmasına rağmen bottle bill olarak adlandırılan düzenleme ile 1987’den beri 300 milyar şişe geri dönüştürülmüş.
Sistemin amaçları ise şu şekilde sıralanabilir:
- Kullanılan her bir ürünün ömrünün tek kullanımdan fazla olması
- Plastiklerin atık sahalarında birikmesinin veya denize ulaşmasının önüne geçmek
- Geri dönüşüme diğer çöplerle karışmamış kaliteli plastik, cam ve metal ham maddelerin katılması, toplanan ürünlerin en iyi şekilde değerlendirilmesi
- Geri dönüşümün belediyelerin kontrol ve denetiminde olması
- Sokakların, sahillerin ve park alanlarının temizliği için ayrılan iş gücünün ve temizlik giderlerinin uzun vadede azalması.
- Tüketiciye geri dönüşüm alışkanlığını davranış değişikliği şeklinde kazandırma
Ülkemizde 2019’dan beri plastik poşete 0.25 TL ücret alınması uygulaması sürüyor ancak kullanılan ürünlerin çok küçük bir kısmı geri dönüşüme gidebiliyor.
Türkiye de 2023’e kadar depozito sistemine geçmek için adım attı. İBB’nin pilot bölge olarak seçtiği ve depozito kutusu yerleştirdiği Şişhane ve İTÜ Ayazağa Metro istasyonlarında tüketiciler plastik, cam ve alüminyum kutularını atarak para iadesi veya İstanbul Kart’a yükleme alabiliyorlar.
Geri dönüşüm işlemi için de ciddi bir enerji gerekiyor ancak plastiklerin üretiminden veya yakılmasından ortaya çıkacak karbon ayak izine kıyasla çok daha iyi bir seçenek.
