Son günlerde baharın gelişiyle birlikte marteniçka nedir soruları çok daha sık sorulmaya başlandı. Balkan Coğrafyası, Trakya halkı ve göçmenler; baharın gelişini kırmızı ve beyaz iplerden örülen marteniçka adını verdikleri bilekliklerle kutluyor. Türkiye’de de giderek yaygınlaşan bu kültür, mart ayı boyunca devam ettiriliyor.
Marteniçka, bir Bulgar geleneği olmasının yanında tüm Balkan Coğrafyası’nda da bilinen ve Türkiye’de yaşayan Balkan göçmenlerinin her sene sürdürdüğü bir bahar ritüeli olarak uygulanıyor. 1 Mart itibarıyla kırmızı ve beyaz iplerden örülmüş bilekliklerle baharın gelişini, doğanın uyanışını kutlayan Balkan halkı ve göçmenleri, bu geleneklerine sıkı sıkıya bağlı. Bereket ve bolluk dileklerinde bulunmak, onlar için vazgeçilmez bir kültür aynı zamanda. Temelinde ise doğaya saygı var.
Leyleklerin şubat ayı sonlarında göç etmeye başlaması, baharın gelişinin bir göstergesi sayılıyor. Dolayısıyla mart ayı geldiğinde kırmızı ve beyaz iplerden örülmüş bileklikler, dilekler eşliğinde bileklere takılıyor ve tüm ay boyunca bileklerden çıkarılmıyor. Bu süre zarfında senenin ilk leyleğini görenler, marteniçkaları bileklerinden çıkararak bir meyve ağacına bağlıyor. İnanışa göre mart ayında leylek gören kişinin, marteniçkayı bileğine taktığı anda tutmuş olduğu dilekler gerçekleşiyor.
Marteniçka Nedir? Hikayesi Nasıl Ortaya Çıktı?
Fotoğraf: Chris Iontcheva
Eski bir gelenek olarak süregelen Marteniçka hakkında çok sayıda hikaye var. Özellikle Bulgar halkı, 1 Mart’tan itibaren “Marta Nine” dedikleri Baba Marta günlerinin başladığına inanırlar. Soğukları bitirip baharı getiren Baba Marta, Bulgaristan’da türlü güçleri olan bir karakterdir. 1 Mart, Baba Marta Bayramı olarak kutlanır. Yüzyıllardan beri korudukları bu gelenek onlar için çok önemlidir. Baharın gelmesi ve doğanın canlanmasıyla yeni tarım döneminin bereketli ve bolluk içinde geçmesi için dilekler tutulur. El emeğiyle yaptıkları takıları evlerinin çeşitli yerlerine, hayvanlara ve meyve veren ağaçlara takarak dilek ritüellerini tamamlamış olurlar.
Diğer bir adı da Martenitsa olan bu kültür ögesi, ilk olarak kötü enerji ya da nazardan korunmak amacıyla insan ve hayvanlara takılırmış. Kimi zaman da kırmızı-beyaz iplere altın ya da gümüş para takılarak, hastalıklardan korunduklarına inanılırmış. İleri dönemlerde daha çok güzellik kaygısıyla kullanılmaya başlanmış. Marteniçkalar, o zamanlarda bir süs eşyası olarak püskül, top ve insan formlarında da yapılmış. Marteniçka tarihi içinde en bilinen biçim Pijo ve Penda adındaki kuklalar olmuştur. Bu kuklalar yine kırmızı ve beyaz ipten yapılmıştır. Beyaz renk uzun ömre, kırmızı renk ise sağlık ve güce işaret eder.
Marteniçka Nasıl Ortaya Çıktı?
Bu geleneğin başlangıç noktasının iki farklı hikayeye dayanabileceği belirtiliyor. İlki Nuh Tufanı konusu etrafında dönüyor. Nuh Tufanı esnasında bir güvercin, bir kara parçasının göründüğünü haber verdiği esnada uçarken yaralanır ve ağzında taşıdığı beyaz ipe kan damlar.
Diğer hikaye de ilkine yakın sayılır. Bulgar halkı için habercilik yapan kırlangıcın yolda yararlanması üzerine taşıdığı mesaja kanı damlar. Mesaja ulaşan kişi, kuşun getirdiği kırmızı-beyaz renkten oluşan nesneyi kutsal bularak bileğine takar. Bu davranış daha sonraları gelenek olmaya başlar. Zamanla halk tarafından yorumlanan bu süreç, şimdiki marteniçkalara dönüşür. Her yıl baharın gelişini kucaklamak için dileklerle marteniçka takmaya başlanır.
Marteniçka Nasıl Yapılır?
Fotoğraf: Yuki Shiroi
Bahsettiğimiz gibi Balkan Coğrafyası’nda yaygın kullanımı olan marteniçkaların el emeği olması, satın alınmaması gerekir. Ayrıca mart ayında insanlar birbirlerine marteniçka hediye ederek geleneği sürdürmüş olurlar. Marteniçka örmek, basit bir uygulamadır. Marteniçka örmek için sadece birkaç malzemeye ihtiyacınız var.
Örmek istediğiniz bileklik boyundan daha uzun olacak şekilde beyaz ve kırmızı iplerinizi kesin. Sonra her iki renkteki ipi uç uca bağlayın. Düğüm tarafını ortada bırakın ve bir elinizle kırmızı renkteki ipinizin ucundan tutun, ipi çekerek iyice gerdirin. Öbür elinizle beyaz ipin ucundan gerdirmeye başlayın. Gerginliği bozmadan beyaz renkli ipinizi saat yönüne doğru çevirin. Çevirmekte zorluk yaşıyorsanız gerdirmeyi hafifletin. Bu işlem sonunda kırmızı ve beyaz ipin birbirine dolanması gerekir. En son diğer uca da düğüm atmayı unutmayın. Marteniçkayı tığ veya şiş yardımıyla örgü mantığı içinde örebilir, iplere zevkinize göre boncuk ve süs eşyaları da takabilirsiniz.
