1700’lü yıllardan beri çeşitli alanlarda kullanılan siyanür, bugün hala insan ve doğa sağlığını en fazla tehdit eden maddelerden biri. Özellikle altın madenlerinde kullanılan siyanürün daha önce kimyasal silahlar için de tercih edilen bir madde olduğunu gördük. Peki, siyanür nedir? Neden kullanılır ve siyanürün zararları nelerdir? Ölümcül sonuçlara neden olan siyanür ile ilgili merak edilen her şeyi sizin için cevapladık.
Siyanür Nedir? Nerede Kullanılır?
İsveçli Kimyager Carl Scheele tarafından keşfedilen siyanür, karbon ve azotun üç bağ ile birleştirilmesi ile oluşturulur. CN grubu olarak bilinen siyanürün ise farklı çeşitleri bulunur. Eğer siyanür bileşimine potasyum bağlanırsa potasyum siyanür (KCN), hidrojen bağlanırsa hidrojen siyanür (HCN) elde edilir.
Bu siyanür çeşitlerinin kullanım alanları ve etkileri birbirinden oldukça farklıdır. Tarım ilaçlarının üretilmesinde, boya ve ilaç üretiminde, plastiklerde, atık su arıtımında, demir çelik üretiminde, kimyasal silah yapımında, altın ve gümüş madenciliğinde siyanür kullanımına başvurulabilir. Bu siyanür çeşitlerinden en zehirlisi ise altın madenlerinde kullanılan hidrojen siyanürdür.
Altın Madenlerinde Neden Siyanür Kullanılır?
Altın madenleri farklı büyüklükte kaynak potansiyellerine sahiptir. Bazı madenlerde altınlar büyük ve gözle görülebilir seviyededir. Ancak günümüzde birçok altın madeninde bulunan altın oranı çok daha azdır. Bu nedenle altını topraktan ayrıştırmak için siyanür kullanılır.
Eğer toprakta altın oranı 10 gram/ton’dan azsa ayrıştırma siyanür ile yapılır. İlk olarak toprak kazılır ve bir membran üzerinde toplanır. Daha sonra hazırlanan siyanür bu toprağa eklenir ve altının ayrıştırılması sağlanır. Akan siyanür ise hazırlanan bir havuzda toplanır.
Maden işletmeleri, bu yöntemi oldukça kolay olduğu ve küçük parçalar halindeki altını elde edebilmek için kullanır. Bir örnek vermek gerekirse *Çanakkale’nin Kirazlı ilçesinde yer alan altın madeninde 1 ton topraktan siyanür kullanılarak 1 gram elde edilmiştir.
*Kaynak: BBC
Siyanürün Çevreye Zararları Nelerdir?
Özellikle altın madenlerinde kullanılan siyanür çok zehirli olduğu için kontrol altında tutulması oldukça önemli. Ancak madencilik çalışmalarının kapalı ve korunaklı bir ortamda gerçekleşmemesi nedeniyle çevreciler siyanürü kontrol altında tutmanın mümkün olmayacağını ve altın madenciliğinde bu maddenin kullanılmaması gerektiğini savunuyor.
Doğa, yaşayan bir ekosisteme ait olduğu için siyanürün doğaya zararları ölümcül olarak tanımlanabilir.
- Siyanürün bir şekilde suya veya toprağa karışması, bu kaynakları kullanan canlıların ölmesiyle sonuçlanır.
- Bu durum en nihayetinde bir ekokırım gerçekleşmesine neden olabilir.
- Bozulan ekosistem sonucunda kaynaklar günden güne azalır ve doğanın canlılığı kaybolur.
- Tüm bu süreç sonunda siyanüre maruz kalan bölgede kuraklık ve kıtlık ortaya çıkabilir.
- Siyanürden etkilenen bölge, tarım alanı ise burada yetişen ürünler siyanürle kirlenir ve siyanürün zararlı etkisi çok daha geniş alanlara yayılabilir.
Siyanüre maruz kalmanın etkileri ve yıkımları uzun vadede sayılamayacak kadar çok olsa da kısa vadede yaşanabilecek tehlikelere birlikte bakalım.
Siyanür Suya Karışırsa Ne Olur?
Siyanürün suya karışması, aslında yaşayan tüm canlıların bu zehirden etkilenmesine neden olur. İlk olarak suda bulunan canlılar etkilenir ve toplu balık ölümleri gerçekleşir.
- Bunun bir örneği 2000 yılında Romanya’da yaşandı. Aural Gold tarafından işletilen madende atık barajı patladı ve atık sular Tisza ve Tuna Nehirlerine karıştı. Nehrin 400 kilometrelik bir bölümü kirlendi ve toplu balık ölümleri gerçekleşti.
- 1982 yılında ise Amerika Birleşik Devletleri’nde siyanür yeraltı suyuna karıştı ve Montana halkının içme suyunu zehirledi. Yaşanan bu olay ise bir maden çalışanın evindeki içme suyunda siyanür kokusunu fark etmesiyle ortaya çıktı.
- 1998 yılında ise Kazakistan’da siyanür taşıyan bir kamyonun Barskoon Nehri’ne düşmesi sonucu suya siyanür karıştı ve 2000 insan zehirlenerek tedaviye başvurdu.
Siyanür Toprağa Karışırsa Ne Olur?
Siyanür, yalnızca su ile insanlarla ulaşmaz. Aynı zamanda toprağa karıştığında da canlıların sağlığını tehdit eder.
Normal şartlar altında toprakta pasif halde cıva, kurşun, antimon ve çinko gibi ağır metaller, siyanür ile temas ettiğinde aktif hale gelir. Pasif olduğu için bitkiler tarafından emilmeyen bu metaller, aktif hale geldiğinde ise bitkilere nüfuz etmeye başlar. Böylece yediğimiz sebze ve meyvelerin yapısı bozulur, insan sağlığı için bu besinler zararlı hale gelir.
Ayrıca siyanür, insanlar için olduğu gibi toprağı canlı ve verimli hale getiren mikroorganizmalar için de oldukça zehirlidir. Toprağa karışan bu madde, içerisinde yaşayan canlıları öldürür ve toprağın verimini kaybetmesine neden olur. Bu durum, bir süre sonra siyanür karışmış toprakta herhangi bir ürünün yetişmemesine ve dolayısıyla da bir gıda krizine yol açar.
Siyanür, direkt olarak suya karışmasa dahi toprağa karıştıktan sonra yeraltı sularına ulaşır. Yeraltı suları ise kendi döngüsü nedeniyle denizlere, nehirlere veya göllere ulaşır ve içme sularını etkiler.
Siyanüre Nasıl Maruz Kalınır?
Siyanür; katı, sıvı ve gaz halde bulunabilir. Gaz halindeki siyanür soluma yoluyla insan vücuduna girerken sıvı haldeki siyanür su ile karışabilir. Ayrıca siyanür bazı gıda maddeleri ile de vücuda girebilir.
Siyanür bulaşmış gıdalara kirlenmiş gıda denir. Eğer bir yerde siyanür sızıntısı olmuşsa ve bu civarda bulunan gıdalar metal veya cam kap içerisinde değilse kirlenmiş gıda olabilir. Olağandışı tadı, kokusu ve görünümü olan gıdalardan uzak durmak gerekir.
Peki, siyanür nasıl anlaşılır? Bu sorunun en net cevabı kokudur. Siyanür acı badem kokusunda olur ve hava, su ya da yiyeceklerdeki bu koku siyanür zehirlenmesi yaşanabileceği anlamına gelir.
Siyanür Zehirlenmesinin Belirtileri Nelerdir?
Siyanür zehirlenmesi farklı derecelerde olabilir. Yoğun bir siyanüre maruz kalmak dakikalar içinde bir ölüme neden olabilirken daha az miktarda siyanürün vücuda girmesi bazı etkiler ortaya çıkarır.
Siyanür zehirlenmesi belirtileri şu şekilde sıralanabilir;
- Mide bulantısı
- Baş ağrısı
- Kusma
- Hırıltı
- Nefes almakta zorluk
- Göz yaşarması
- Baş dönmesi
- Hızlı veya yavaş nefes alma
- Hızlı veya yavaş kalp atışı
- Göğüste ağrı
- Göğüste sıkışma
- Bilinç bulanıklığı
- Bayılma
- Nöbet geçirme
Eğer siyanür zehirlenmesine maruz kalabileceğinizi düşünüyor ve bu belirtilerden herhangi birini gösteriyorsanız zaman kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurmanız öneriliyor.
Kaynaklar:
https://www.health.ny.gov/environmental/emergency/chemical_terrorism/cyanide_general.htm
https://www.cdc.gov/chemicalemergencies/factsheets/cyanide.html
https://earthworks.org/issues/cyanide/
Kapak Fotoğrafı: https://www.ethicwater.com.tr/
