Güncelleme Tarihi: 18 Kasım 2022
Derin bir nefes aldığınızda kendinizi nasıl hissediyorsunuz? Çoğunlukla bu davranış; rahatlamak, sakinleşmek veya odaklanmak için gerçekleştirilir. Ancak ne yazık ki pek çok farklı unsur nedeniyle artık soluduğumuz havanın iyi şeylere neden olduğunu söyleyebilmek zor. Bugün, tüm dünyanın uzun yıllardan beri karşı karşıya olduğu hava kirliliği nedir sorusunun yanıtlarını arayacağız. Pek çok farklı sağlık sorununa ve ekolojik probleme neden olan hava kirliliğinin nedenlerini inceleyecek ve bu konuda bireysel olarak neler yapabileceğimiz göz atacağız. Hazırsanız, başlayalım…
Hava Kirliliği Nedir?
Hava kirliliği kısaca; çeşitli kimyasal, fiziksel veya biyolojik kirleticilerin atmosferin doğal yapısını değiştirmesi ve bunun sonucunda bir kirlenme oluşması olarak tanımlanıyor.
Küresel çapta hava kirliliğine neden olan pek çok farklı unsur var. Ancak Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) açıklamalarına göre halk sağlığını en çok tehdit eden hava kirleticileri arasında aşağıdaki maddeler yer alıyor:
- Partikül Maddeler
- Karbon Monoksit Gazı
- Ozon Gazı
- Nitrojen Dioksit
- Kükürt Dioksit
Yine Dünya Sağlık Örgütü tarafından açıklanan verilere göre dünya nüfusunun %99’u örgüt tarafından belirlenmiş hava kirliliği limitlerini aşacak seviyede kirli bir havayı soluyor. Yani hava kirliliği, tam anlamıyla küresel bir sorun.
Öte yandan pek çok ekolojik sorunda olduğu gibi hava kirliliği konusunda da en dezavantajlı grupları, düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşayan topluluklar oluşturuyor.
Hava Kirliliğinin Nedenleri Nelerdir?
Hava kirliliğini oluşturan maddelerin geneline aerosol adı veriliyor. Bu aerosoller farklı gazlardan ya da partiküllerden oluşabiliyor. Ancak hava kirliliğinin sebepleri arasında öne çıkanlar arasında önemli payı, tahmin edileceği üzere enerji tüketimi, sanayi faaliyetleri ve orman yangınları üstleniyor.
Hava kirliliğinin nedenleri temelde iki farklı grupta inceleniyor. Bunlardan ilki, gezegenimizdeki doğal süreçler sonucu ortaya çıkan ve atmosfere karışarak soluduğumuz havayı kirleten doğal nedenler. İkincisi ise dünyadaki insan davranışları sonucunda meydana gelen insan kaynaklı hava kirliliği nedenleri…
Hava Kirliliğinin Doğal Nedenleri
Hava kirliliğinin doğal nedenleri arasında en yüksek etkiye sahip olanlar şu şekilde sıralanıyor:
- Doğal nedenlerle ortaya çıkan orman yangınları
- Volkanik faaliyetler sonucunda ortaya çıkan kükürt ve klor gazları
- Kum veya toz fırtınaları
- Biyolojik çürüme sonucu ortaya çıkan gazlar
- Atmosferdeki hava akımı nedeniyle kirleticilerin farklı bölgelere taşınması
Hava Kirliliğinin İnsan Kaynaklı (Antropojenik) Nedenleri
Hava kirliliğini oluşturan insan kaynaklı nedenler ne yazık ki saymakla bitmeyecek kadar fazla. Ancak çok kesin bir ölçüm yapılamamakla birlikte aşağıdaki faaliyetlerin en önemli hava kirliliği sebepleri arasında olduğu düşünülüyor:
- Ulaşım araçları nedeniyle ortaya çıkan karbon emisyonları
- Kömür kullanan elektrik santralleri
- Isınmak amacıyla kullanılan doğal gazlar
- Sanayi ve üretim faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan kimyasal gazlar
- İnsan kaynaklı orman yangınları
- Tarım faaliyetlerinde kullanılan kimyasalların ortaya çıkardığı gazlar
Üstte sıralananlar dışında; sigara dumanı, madencilik faaliyetleri veya askeri uygulamalar gibi pek çok farklı unsur da hava kirliliğinin insan kaynaklı nedenleri arasında yer alıyor.
Hava Kirliliğinin Zararları Nelerdir?
Hava kirliliğinin sonuçları yalnızca insanları etkilemekle kalmayıp çevreyi ve gezegenimizi paylaştığımız pek çok farklı canlı türünü de zarara uğratıyor. Bu bağlamda hava kirliliğinin zararlarını iki farklı kategoride incelemek mümkün…
Hava Kirliliğinin Çevresel Sonuçları
- Atmosferdeki havanın çeşitli kirleticilerle doğal yapısını kaybetmesi, pek çok durumda bitkilerin fotosentez yapmasını engelliyor ve bitki evrimi sürecindeki doğallığın kaybolmasına neden oluyor.
- Hava kirliliğini oluşturan gazlardan biri olan karbondioksitin atmosferdeki oranı her yıl ortalama %1 oranında artış gösteriyor. Bu durum da sera gazlarının birikmesi ve dolasıyla iklim değişikliğinin hızlanması anlamına geliyor.
- Fosil yakıtların kullanılması sonucunda ortaya çıkan gaz, atmosferdeki su buharıyla birleştiğinde asit yağmurlarına neden olabildiği gibi yağmur, kar yağışı veya sis gibi doğal süreçlerle tekrar yeryüzüne dönüş yapabiliyor. Bu gazların toprakla veya tatlı suyla buluşması, ekolojik bozulmalara yol açıyor.
Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığına Etkileri
Yapılan araştırmalara göre hava kirliliği, aşağıda sıralanan hastalıklar için doğrudan risk faktörü oluşturuyor:
- Kardiyovasküler rahatsızlıklar
- Çeşitli alerji türleri
- Akciğer hastalıkları
- Astım
- Konjonktivit
- Bronş hastalıkları
- Akciğer veya cilt kanserleri
- Görme problemleri
Hava kirliliğinden en çok etkilenen kesim ise çocuklar veya yaşlılar gibi görece savunmasız gruplar olarak öne çıkıyor.
Hava Kirliliği ile İlgili Gerçekler
- Dünya Sağlık Örgütüne göre dünyadaki insanların %91’i her gün kirli hava soluyor. (%99’u ise WHO tarafından belirlenen hava kalitesi limitlerini karşılamayan havayı soluyor.)
- Dünyada ölen her 10 kişiden 1 tanesinin ölüm nedeni, hava kirliliğine bağlı hastalıklar olarak belirlenmiş.
- Yapılan araştırmalara göre hava kirliliği, ortalama ömür beklentisi konusunda savaşlardan, HIV’den ve hatta sigara tüketiminden bile daha yüksek bir negatif etkiye sahip.
- İklim değişikliği ve hava kirliliği arasındaki bağlantı da korkutucu. Araştırmalar, bu iki ekolojik sorunun birleşiminin orman yangını risklerini büyük oranda artırdığını ortaya koyuyor.
- Dünyadaki en kirli havaya sahip 15 şehirden 10’u Hindistan’da yer alıyor.
- Dünyanın en büyük 100 şehrinden hiçbiri, Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenen hava kalitesi standartlarını yakalayabilecek bir atmosfere sahip değil.
- Araştırmalar, hava kirliliğinin COVID-19’un hem yayılmasını hem de ölüm oranlarını artırdığını ortaya koyuyor.
Hava Kirliliği Nasıl Önlenir?
Hava kirliliğini önlemek için tabii ki küresel bir mücadele ve kolektif bir çalışma gerektiği su götürmez bir gerçek. Ancak bireysel anlamda da hava kirliliğine karşı savaşmak ve soluduğumuz havayı temiz tutmak için yapabileceklerimiz var. Eğer siz de dünya için en önemli sorunlardan biri olarak görünen hava kirliliğine karşı adım atmak istiyorsanız aşağıdaki önerileri gündelik yaşamınıza dahil edebilirsiniz…
- Enerji Tasarrufu: Hava kirliliğini oluşturan etkenler arasında enerji tüketimi ilk sıralarda. Bu nedenle evde, iş yerinde veya araç kullanırken maksimum seviyede enerji tasarrufu yapmak atmosfere saldığımız zararlı gazların azalmasını sağlayacaktır.
- Sürdürülebilir Ulaşım: Ulaşım araçlarının pek çoğu hava kirliliğini artırıyor. Gündelik yaşamımızda bisiklet, elektrikli otomobiller, scooter’lar ya da çok daha iyisi yürümek gibi sürdürülebilir ulaşım yöntemlerini tercih etmemiz gerekli.
- Yakıt Tasarrufu: Araçlarda kullanılan fosil yakıtları olabildiğince tasarruflu tüketmeli ve atmosfere salınan egzoz gazlarını minimuma indirmeliyiz.
- Araç Bakımları: Yakıt tasarrufu yapabilmenin püf noktalarından bir tanesi ise tabii ki kullandığımız araçların verimliliğini artırmak. Bunun için araçlarımızın bakımlarını doğru zamanlarda yapmak çok büyük önem taşıyor.
- Çevre Dostu Ürünler: Başta temizlik ürünleri ve boyalar olmak üzere gündelik yaşamımızda kullandığımız tüm ürünlerin çevre dostu olduğuna dikkat etmemiz gerekli. Bu sayede günlük tüketim sonucu ortaya çıkan atıkların atmosfere saldığı zararlı gazları minimuma indirebiliriz.
- Ağaçlar: Hava kirliliğine karşı en önemli kozumuzun ağaçlar olduğunu biliyoruz. Ormansızlaşma ve çeşitli ekolojik nedenler sonucunda kaybettiğimiz ağaçların geri gelmesi ve hava kirliliğiyle kahramanca mücadele etmesi için yeni ağaçlar dikmeye ve onlara sağlıklı bir bakım sunmaya ihtiyacımız var.
