Küçüklüğümden beri hareket ettiğimde kendimi daha canlı hissederim, büyümeyi yaşla değil keşfetmeyle dost sayarım. Keşif, her zaman bendeki öğrenme arzusunu tetiklemiştir. Öğrenmeyi çok sevmemin bir nedeni de öğrenim hayatımın kalbinde yer alan ve benim ileriki hayatımda da çok büyük katkısı olan ilkokul öğretmenim Coşkun Ermutlu’dur.
80 kişilik sınıfımızda her okul çıkışı hepimizin saçını başını düzeltir, montlarımızın önü kapalı mı diye kontrol ederek bizi eve gönderirdi. Benim Fransız lisesine gitmem, üniversiteyi Fransa’da okumam hep onun sayesindedir. Fransa’dan döndükten sonra kendisini bir kere ziyaret edip sonradan izini kaybettim diye üzülüyordum.
Ta ki Anadolu Efes’in 2007 yılından bu yana T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ortaklığında yürüttüğü Gelecek Turizmde projesi kapsamında gerçekleştirdikleri Kars Peynir Rotası’nın keşif etkinliğinin ilk durağı olan Boğatepe Köyü’nde İlhan Koçulu ile tanışana kadar…
Meğerse Coşkun Ermutlu, Kars’ın Boğatepe köyünden çıkan 114 öğretmenden biriymiş ve İlhan Bey de kendisini yakinen tanıyormuş. Özetle ben, “Gelecek Turizmde’’ programı sayesinde geçmişe nostaljik bir yolculuk yapmış oldum.
Kars Peynir Rotası Vardı da Biz mi Gitmedik!
Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur sözü ne kadar da güzel söylenmiş bir söz.
Kars Peynir Rotası keşfimizi de bu söz üzerinden işlemek istiyorum. Kars, küçüklüğümden beri çok merak ettiğim ama bir türlü sırası gelmeyen bir destinasyondu. Daha doğrusu erken gençlik dönemlerim de dahil olmak üzere, uzun yıllar seyahat algım hep dünyanın dört bir yanını keşfetmek üzerine kuruluydu.
Türkiye’de tatil ya da seyahat denince deniz tatili ya da Ankara Anıtkabir, Kapadokya Peri Bacaları, Pamukkale ve Efes dışında keşfe yönelik turizm rotalarımız yoktu. Ya da görülecek yerler olsa bile bu bölgelerde konaklama, gastronomi ve aktivite konusunda çok büyük eksikler olduğundan gitmek cazip gelmiyordu. Özellikle de kültürel miras ya da gastronomi odaklı bir seyahat, bundan 20 sene önce bizim için bir hayaldi.
Eğer bundan 20 sene önce Kars Peynir Rotası olmuş olsaydı belki de çoktan gitmiş olacaktım. “Kars’ın peynir rotası vardı da ben mi gitmedim!” deme hakım pek tabii var bu durumda.
Ama günümüzde, İlhan Koçulu gibi yerel girişimlerin ve Anadolu Efes gibi üretim yaptığı ülkenin kalkınmasına, doğasına, insanına gönül vermiş şirketler sayesinde, bir ülkenin can damarı olan turizm rotaları oluşmaya başladı.
“Kars Peynir Rotası” Oluşturuldu!
Türkiye’nin ilk tescilli peynir rotası olan Kars Peynir Rotası, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve Anadolu Efes ortaklığında yürütülen “Gelecek Turizmde” kapsamında oluşturuldu.
Aynı zamanda dünyanın tescilli 18. peynir rotası olmak için başvuruda bulunuldu. Kars merkezde kurulan Kars Peynir Müzesi ise rotanın ilk durağı oldu.
Projenin hedefi Kars Peynir Rotası ile Kafkas peynircilik kültürünün korunması ve buna paralel olarak Kars’ta peynir rotası etrafında şekillenen bir turizm anlayışı geliştirilmesi.
Proje, Atatürk Üniversitesi yürütücülüğünde Kafkas Üniversitesi, Boğatepe Çevre ve Yaşam Derneği, TOBB Kars Ticaret ve Sanayi Odası Genç Girişimciler Kurulu’nun ortak çalışmasıyla Türkiye’nin ilk tescilli peynir rotası unvanına sahip.
Peynir rotaları, dünya turizm pazarında niş bir turizm biçimi olarak görülüyor.. Bu yüzden iyi yapılandırılmış rotalar, geleneksel artizanal peynir türlerinin pazarlama başarıları ölçüsünde dünyanın sayılı peynir rotaları arasına girebiliyor.
Dünyanın farklı coğrafyalarında toplam 17 peynir rotası bulunuyor. Kars Peynir Rotası’nın bu rotalarla beraber dünyanın sayılı peynir rotalarından biri olması amaçlanıyor.
Kars Peynir Rotası, dört mandıra ve iki müze olmak üzere altı duraktan oluşuyor. Bunlar; Sarıkamış Öztürk Süt, Koçulu Peynircilik, Bozyiğit Göksu Mandıra, Osmanoğlu Süt Ürünleri olan dört mandıra ve Ekomüze Zavot ve Kars Peynir Müzesi. (Kars Peynir Müzesi, dünyada en büyük alana sahip olan ve Türkiye’nin ilk ve tek peynir müzesi olma özelliği taşıyor.)
Gelecek Turizmde
Tüm rotalar, yukarıda bahsettiğim gibi 2007’den beri süren çalışmalar sayesinde ortaya çıkıyor. Anadolu Efes’in bu rotaları oluşturduğu çatı projenin adı ise ‘Gelecek Turizmde’.
Bir sosyal fayda programı olan Gelecek Turizmde’nin amacı ise sürdürülebilir turizm modelleriyle yerel istihdam, özellikle de kadın istihdamı ve kalkınmayı sağlamak.
Gelecek Turizmde’nin ana hedeflerden biri, Türkiye’nin sadece deniz-kum-güneş turizmi açısından değil, doğal, kültürel ve tarihi açıdan da oldukça zengin kaynaklara sahip olduğunu sürdürülebilir turizm uygulamalarıyla gösterebilmek. Deneyime dayalı destinasyonlar oluşturmak, dört mevsim, 12 ay, Türkiye’nin turizm potansiyelini ortaya çıkarabilmek. İstihdam ve ek gelir imkânı sağlayarak yerel kalkınmaya destek olmak.
Program kapsamında, özellikle bölgelerin doğasını, kültürünü, tarihi yerlerini ve ürün çeşitliliğini turizme kazandırmayı hedefleyen başvurular değerlendirmeye alınıyor.
Projeler; insana, yerel kültüre ve doğaya karşı özenle ve dikkatle yaklaşmayı temel alan sorumlu turist ve sorumlu işletme prensiplerinin de yaygınlaştırılmasına hizmet ediyor.
“Gelecek Turizmde’’ kapsamındaki projelerin en can alıcı çıktısı; uygulandığı bölgelerde tersine göçün sağlanması ve ziyaretçilerin kalma sürelerinin uzamasına varan geniş bir yelpazede pozitif etki oluşturulması.
Kars Peynir Rotası Nasıl Oluşturuldu?
Türkiye’nin tescilli ilk peynir rotasını oluşturmak amacıyla kamu kurumları, üniversiteler, STK’lar ve bölgedeki yerel üreticilerin katılımıyla Teknik İstişare Toplantısı gerçekleştirildi.
Kars’ın yöresel mandıraları ve doğal, kültürel miras alanlarından geçen, iyi yapılandırılmış, haritalandırılmış ve tescillenmiş bir bölgesel rota oluşturmak için Schleswig-Holstein Peynir Rotası’nın iyi örneğinden yararlanıldı. Rota tasarım sürecinde Schleswig-Holstein Peynir Rotası’nın kurumsal altyapısından yararlanılarak uluslararası örneklerle karşılaştırma yapıldı ve doğru süreç planlaması oluşturuldu. Schleswig-Holstein Peynir Rotası yetkililerine çeşitli soru formları iletilerek rota tasarım süreçleri irdelendi ve Kars Peynir Rotası oluşturma sürecinde bu hususlara atıf yapılarak ilerlendi.
Proje koordinatörü Arş. Gör. Dr. Zühal Aksakallı Bayraktar’ın “Gastronomi Turizmi Kaynağı Olarak Gastronomi Rotaları: Schleswig-Holstein Peynir Rotası Örneği Üzerinden Kars Peynir Rotası Model Önerisi” isimli doktora tezi, Kars Peynir Rotası’nı dünya peynir rotaları arasında konumlandırmak için akademik altyapı sağlamış oldu. Doktora tezinde Kars Peynir Rotası oluşturma süreci 10 bileşenden oluşan bir döngüyle tasarlandı ve ortaya çıktı.
- Kars Peynir Rotası özelinde iki günlük bir tur programı hazırlandı.
- Kars peynirlerinin envanteri çıkarıldı. Kars Peynir Rotası broşürü ve haritalama çalışması tamamlandı.
- Proje için bir tanıtım filmi hazırlandı. Rotada yer alan Bozyiğit durağında ziyaretçilerin rotanın hikayesini izleyebilecekleri bir alan oluşturuldu. Aynı zamanda gelen ziyaretçiler oluşturulan ateş çukurunda Şor Eritme isimli peynir yemeğini de deneyimleyebilecek.
- Proje sayesinde Kars bölgesinde yaşayan genç girişimcilere kendi yerel değerlerini turistik ürüne dönüştürme bağlamında vizyon kazandırıldı.
- Kars Peynir Rotası için kurumsal kimlik kılavuzu hazırlandı ve marka tescili çalışmaları başlatıldı.
- Yerel turizm aktörleri, peynir üreticileri ve yöre halkına yönelik Gastronomi Turizmi, Dünya Peynirleri, Peynircilik Ürünleri, Peynir Rotaları ve Örnek Uygulamalar, Sürdürülebilirlik ve Ekoturizm, Ekoturizm ve Konaklama İşletmeciliği, Tarihi, Kültürel ve Doğal Miras Değerlerini Koruma, Etkili Konuk İletişimi, Girişimcilik ve Değişim Yönetimi, Gıda Hijyeni ve Sanitasyon konularında eğitimler verildi. Bu eğitimlere 32 kişi katıldı.
- Kars Valiliği öncülüğünde kurulan Kars Peynir Müzesi rotanın ilk durağı olarak belirlendi. Müzeye rotayı tanıtıcı stant ve tanıtım materyalleri yerleştirildi.
- Rotada bulunan mandıralarda peynir satış stantları ve ahşap levhalar oluşturuldu.
- Kars Tren Garı, Kars Harakani Havalimanı ve Kars Peynir Müzesi’ne yerleştirilmek üzere Kars Peynir Rotası’nı tanıtan örümcek stantlar hazırlandı.
- Turistik Doğu Ekspresi pandemi süreci sonrası faaliyetlerine ara verse de yolcu taşıma amacıyla faaliyet gösteren Doğu Ekspresi seferlerine devam ediyor. Kars ziyaretçilerini taşıyan Turistik Doğu Ekspresi’nin tekrar seferlerine başlamasıyla Kars Peynir Rotası’nın trende tanıtılması ve Kars peynirlerinin trenin yemek vagonunda satışa sunulması planlanıyor.
- Atatürk Üniversitesi Turizm Fakültesi Gastronomi ve Mutfak Sanatları bölümü öğrencileri arasından Kars Peynir Rotası Gönüllü Ekibi oluşturuldu.
Kars Peynir Rotası’nda Yer Alan Peynirler
Rotada yer alan mandıraların ürettiği peynirler şunlar:
Boğatepe Gravyer Peyniri
Boğatepe Gravyer Peyniri, Kars Peynir Rotası’nın logosunda temsil edilmekte ve rotanın ikonik ürünü olarak görülmektedir. Kökleri 1862 yılına, Borçalı sınırlarında Mahmutlu’ya ve İsviçreli bir peynir ustasının başlattığı sürece dayanan Gravyer Peyniri, Kars’ın gastronomi kültürüne çeşitli çalışmalarla kazandırılmıştır. Boğatepe Gravyer Peyniri, İlhan Koçulu’nun girişimleriyle Slow Food Presidium (dünyanın herhangi bir yerinde yerel topluluklarının deneyimlerinden oluşmuş kültürel öğe) tescili almıştır.
Kars Eski Kaşar Peyniri
Rakımı 1.800 ila 2.600 metre arasında olan Kars-Ardahan Bölgesi biyolojik çeşitlilik bakımından zengin Sibirya, Kafkasya, Anadolu ve İran biyomlarının birleştiği bir coğrafyada bulunmaktadır. Kars Eski Kaşar Peyniri; nisan, mayıs, haziran ve temmuz aylarında 1.500’den fazla çiçekli bitkinin yaşam bulduğu Kars ve Ardahan yaylalarında beslenen yerel hayvan ırklarının sütlerinden üretilmektedir.
6 aylık olgunlaştırma sürecinden sonra satışa sunulan Kars Eski Kaşar Peyniri’nin üretim aşamalarında sadece süt, tuz ve şirden maya kullanılmaktadır. Kars Eski Kaşar Peyniri kendine has yumuşak aroması, açık mısır sarısı rengi ve yağlı tadıyla Anadolu’daki diğer kaşar peynirlerinden ayrılmaktadır. Anadolu’nun sevilen, tercih edilen peynirlerinden olan Kars Eski Kaşar Peyniri 2016 yılından beri coğrafi işaret tescil belgesine sahiptir.
Kars Taze Kaşar Peyniri
Kars Taze Kaşar Peyniri doğal otlaklarda beslenmiş ineklerin sütüyle üretilen ve en az 1 ay olgunlaştırıldıktan sonra tüketilebilen, bölgedeki en özel türlerden biridir. Kars Taze Kaşar Peyniri süt ve tereyağı tadının ön planda olduğu bir peynir çeşidi olarak dikkat çekmektedir. Bu peynir, özellikle nisan, mayıs, haziran ve temmuz aylarında üretilmektedir.
Malakan Peyniri
Malakan Peyniri, bir dönem Kars’ta yaşamış olan Malakan halkının kültürel miras öğesi olarak Kars mutfağına kazandırdığı ürünlerden biridir.
1877 sonrası Rus Çarı (II. Aleksandr) tarafından Kars’a yerleştirilen Malakanlar’dan miras kalan iki peynir türünden biri olan Malakan Peyniri, doğal otlaklarda beslenmiş ineklerin sütü ile şirden mayası kullanılarak üretilmektedir. Yoğun süt ve krema tadında, yumuşak kıvamlı ve az tuzlu olarak hazırlanan Malakan Peyniri, bu özellikleriyle daha hafif bir yöresel lezzet olarak görülmektedir.
Türkmen Saçak Peynir
Türkmen Saçak Peyniri, Kars ve Ardahan bölgesinin bilinen en eski peynir türlerinden biridir. Genellikle Türkmen köylerinde koyun, keçi ve inek sütünden ve yılın her döneminde üretilebilen bir peynir türü olarak süregelmiştir. Günümüzde çok az sayıda Türkmen aile tarafından aile tüketimi için üretilmekte olan Türkmen Saçak Peyniri, Boğatepe Köyü’ndeki bir işletme tarafından da butik olarak üretilmektedir.
Boğatepe Çoban Peyniri
İsviçre’de üretilen Tilsit Peyniri’nin 1960 yıllarında Kars Süt Fabrikası ve Boğatepe’ de üretilmiş ve daha sonra yok olmaya yüz tutmuş bir çeşidi olan Boğatepe Çoban Peyniri, Koçulu ailesinin uzun süren çalışmaları sonucu tekrar üretilmeye başlanmıştır. Boğatepe Çoban Peyniri, Gravyer ile Eski Kaşar arasında bir tada sahiptir. Bugün Boğatepe’de üretimine Koçulu Peynircilik tarafından devam edilmekte olan butik türlerden biridir.
