Kışın üzerimizi saran kozayı kırıp kelebek olup uçmaya hazır mıyız? Havaların ısınmaya başladığı şu günlerde, dünyanın çeşitli yerlerinde bahar bayramları yapılırken bizim için de bu güzel havaların getirdiği neşe ve enerjiyle sokaklara çıkmanın tam da zamanı. Doğanın renkleriyle kucaklaşmak, kuş sesleriyle huzur dolmak, güneşi vücudumuzda hissetmek…
Baharla birlikte canlanan doğa beraberinde dünyanın birçok yerine bahar bayramı ve festival de getiriyor. Her ülkenin baharla kucaklaşma şekli farklı. Müzik, dans, çeşitli kostümler ve ritüeller, içimizdeki enerji ile birlikte sosyalleşmek de bir başka!
Bu yazımızda dünyanın dört bir yanındaki bahar bayramları hakkında bilgi edineceksiniz. Bakalım sizin favoriniz hangisi olacak.
Marteniçka Bayramı (Baba Marta, Martenitsa) | Makedonya & Bulgaristan
Bahar bayramları deyince mart ayıyla birlikte marteniçkalar ortaya çıkıyor! Türkiye’de son yıllarda popülerleşen kırmızı beyaz renklerdeki “marteniçka” bilekliklerini bilirsiniz. O halde, her mart ayında bileğimizde taşıdığımız bu bilekliğin arkasındaki hikayeye bakalım. Bu bileklikler Makedonya ve Bulgaristan’da Martenitsa Bayramı olarak geçen baharın habercisi!
Ne zaman kutlanıyor?: Mart ayı boyunca.
Marteniçka Bayramı hikayesi ise şöyle;
Baba Marta, “Martın Büyükannesi” anlamına geliyor. Baba Marta karakteri Makedon ve Bulgar kültürüne göre oldukça huysuz bir kadınmış ve tüm tavırlarına rağmen herkesin kendisine çok iyi davranmasını istermiş. Eğer ona iyi davranılmazsa oldukça soğuk ve kasvetli geçermiş kış ayları. Bu sebeple insanlar Baba Marta’yı anmak ve ondan merhamet dilemek için kırmızı beyaz bu bileklikleri takmaya başlamışlar. Günümüzde Marteniçka Bayramı’nda, mart ayının ilk gününden itibaren insanlar sevdiklerine marteniçka bilekliği hediye ediyor.
- Bilekliğin kırmızı ve beyaz renklerden oluşmasının sebebi var. Beyaz eriyen karın saflığını, kırmızı yaza doğru yoğunlaşan güneşin batışını ve tutkuyu simgeliyor.
- Makedonya ve Bulgaristan’daki marteniçka bilekliklerinde çoğu zaman Pizho ve Penda ismi verilen yün bebekler oluyor. Pizho beyaz renkli erkek bebek, Penda ise kırmızı etekli dişi bebek.
- El yapımı yün bileklikler martın ilk günlerinden itibaren takılıp göçten dönen leylek veya kırlangıç görene kadar çıkarılmıyor.
- Bahar belirtisiyle beraber bilekten ayrılan marteniçkalar çiçek açan ağaç dalına bağlanıp dilek dileniyor.
- Bazıları marteniçkaları bir taşın altına gömüyor ve ertesi gün bu taşın altında gördüklerine göre gelecek yıl sağlıklarının nasıl olacağını tahmin ediyor. Solucan sağlıklı ve başarılı bir yılı simgelerken, karınca başarı için çok çalışması gerektiğini söylüyor. Örümcek ise sağlık sıkıntıları çekeceğini haber veriyor.
Mart sonuna doğru Makedonya ve Bulgaristan’ı ziyaret ederseniz bu bahar bayramı ile karşılaşıp ağaçların marteniçkalar ile süslü olduğunu göreceksiniz!
Çırpılmış Yumurta Bayramı (Cimburijada) | Bosna Hersek
Bahar bayramları örneklerimize Balkanlar’dan bir diğer ülkeyle devam edelim ve Bosna Hersek’teki Çırpılmış Yumurta Bayramı’ndan bahsedelim. Bu bahar bayramı, yeni yaşamın sembolü olan yumurtalar ile ilkbaharı karşılıyor!
Ne zaman kutlanıyor?: 21 Mart
- Čimburija çırpılmış yumurta demek. Festivalde yüzlerce sayıdaki yumurta ve soğandan çırpılmış yumurta hazırlanıyor ve herkese ücretsiz olarak dağıtılıyor.
- Çırpılmış Yumurta Bayramı’nda Bosna Hersek’teyseniz bu festivale Zenica ve Konjic şehirleri başta olmak üzere ülke genelinde denk gelebilirsiniz.
- Baharın ilk gününü kutlama amacıyla düzenlenen bu bayramda çırpılmış yumurta yemek istiyorsanız şafak vakti hazır olun! Baharı karşılayan halk, hep birlikte yumurta yemek için erkenden bir araya geliyor.
- Čimburija geleneği, kesin olmamakla beraber Osmanlı’da Yeniçerilerin tek bir kocaman kazanda çırpılmış yumurta hazırladıkları dönemden günümüze kadar ulaştığı söyleniyor.
Editör notu: Pandemi sonrasında Çırpılmış Yumurta Festivali’ne bir süre ara verildi. Tarihlerini kontrol etmek lazım.
Nevruz | Orta Asya
Nevruz, newroz, navruz, nowrouz… Her kültürde farklı şekilde isimlendirilen Nevruz Bayramı, en bilindik bahar bayramları arasında. Türkiye dışında İran başta olmak üzere, Azerbaycan, Türkmenistan, Afganistan, Pakistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan da kutluyor Nevruz Bayramı’nı.
Ne zaman kutlanıyor?: İlkbahar ekinoksu yani gece ve gündüzün eşitlendiği 21 Mart’ta.
- Nevruz, Farsçada nev (yeni) ve ruz (gün) kelimelerinin birleşimden ortaya çıkmış. Yeni Gün! Bu sebeple de dünyanın çeşitli yerlerinde kutlanan bu bahar bayramı doğanın uyanışını ve taze başlangıçları temsil ediyor.
- Nevruz Bayramı’nda geleneksel olarak şenlik ateşinin üzerinden atlanıyor, danslar ediliyor.
- Aileler Nevruz Bayramı için bir araya gelip yemekler yiyorlar.
Baharın habercisi Nevruz hakkında detaylı bilgi sahibi olmak isterseniz bu yazımıza göz atın!
Marzanna Festivali | Polonya
Marzanna Festivali Polonya’da kutlanan bir bahar bayramı. Bazı pagan geleneklerini sürdürmeye devam eden Polonyalılar 21 Mart’ta, Marzanna ismini verdikleri samandan yapılma oyuncak bebekler ile baharı selamlıyor!
Ne zaman kutlanıyor?: 21 Mart
- Samandan yapılma Marzanna bebekleri ülkenin soğuk ve kasvetli kış günlerini sembol ediyor.
- İnanca göre bu Marzanna bebekleri Slavların Ölüm Tanrıçası’nın bir simgesi. Ölüm Tanrıçası’ndan korkan halk, adeta cadı yakma/boğma töreni gibi bu saman bebekleri önce ana caddelerde dolaştırıyor, sonra nehirde boğuyor.
- Topienie Marzanny yani Marzanna’nın Boğulması olarak da adlandırılan festival 16. yüzyıldan beri kutlanıyor.
- Polonya’da okullarda çocuklar Marzanna bebeği hazırlamayı öğreniyor; bu bebekleri renkli kağıtlar ve geri dönüştürülmüş malzemelerle süslüyor.
Bahar Ekinoks Festivali | Meksika
Bahar ekinoksunda gerçekleşen bahar bayramları ile devam edelim ve Meksika’ya gidelim. Meksika’da her sene 21 Mart’ta baharın gelişi büyük bir bayram havasında kutlanmaya binlerce yıldır devam ediyor.
Ne zaman kutlanıyor?: 21 Mart
- Meksika’da bahar bayramı kutlamak için en popüler nokta Teotihuacan Piramidi.
- Antik Mezoamerikan bir şehir olan Teotihuacan’a ülkenin ve dünyanın birçok yerinden insan tamamen beyazlar giyinerek geliyor. Tahmin edersiniz ki beyaz renk, baharın getireceği iyi enerjiyi çekip üstünde toplayabilecek bir renk!
- Teotihuacan Piramidi’nde gerçekleşen bu bahar bayramı, geleneksel bir takım ritüeller ve danslarla kutlanıyor; insanlar piramidin tepesine tırmanarak baharı selamlıyor.
- İnanca göre bu bayramı kutlamak toprak elementi ile yeniden bağlantı kurmaya yardımcı olduğu gibi yaşam, ölüm ve yeniden doğuş döngüsünü de katılımcılara hissettiriyor.
Holi Festival | Hindistan
En bilindik bahar bayramları arasında rotamızı Hindistan’a çevirelim: Holi Festival! “Baharın Renkleri” olarak adlandırılan bahar bayramı, Hindu kutlamaları arasında dünya çapında belki de en bilindik olanı.
Ne zaman kutlanıyor?: Phalguna* ayının son dolunayında kutlanıyor ve 2024 senesinde Holi 25 Mart’a denk geliyor.
- Hindular için önemli isimlerden biri Holika. Holi Festivali Holika’ya dayanıyor; Hindular
festivali Holika’nın ruhu için yakılan ateşten hemen sonra kutluyor. - Holi Festivali elbette rengarenk tozları ile biliniyor! Festivalde insanlar birbirleri üzerine parlak neon renklerde gulal adı verilen toz üflüyorlar. Toz üflemenin en geleneksel yöntemi bambu borular kullanmak. Çocuklar ise su tabancaları ile renkli sıvılar fışkırtıyorlar birbirlerine.
- Dünya üzerindeki en renkli görüntülere şahit olabileceğiniz Holi Festivali, farklı sosyal sınıflardan insanları bir arada toplayarak iyi ve kötü arasındaki savaşı, zaferi ve sevgiyi simgeliyor.
Holi Festival’in renkli tozlarının sebebinden bahsetmek gerekirse;
En yaygın hikayeye göre Tanrı Krishna esmer biri ve ruh eşi Radha açık tenli. Bu sebeple Krishna, Radha’yı o kadar çok kıskanıyor ki gidip annesi Yashoda’ya bu durumu anlatıp çözüm istiyor. Annenin önerisi ise ilginç: Radha’nın yüzüne ruh haline göre renkler uygulamak! Krishna fikre bayılıyor ve bu renkli oyun gelenek haline gelip günümüze ulaşıyor.
Holi Festival’de her renk farklı bir anlamı simgeliyor. Kırmızı saflık, yeşil canlılık, mavi sakinlik, sarı ise dindarlık.
Editör notu: Phalguna, Hindu takviminde yılın 12. ayı. Gregoryen takvime göre şubat-mart aylarına denk geliyor; yeniay veya dolunay başlangıcına göre aylar değişiyor.
Paskalya Bayramı
En bilinen dini bayramlardan biri tüm Hıristiyan dünyasının kutladığı Paskalya Bayramı. Rengarenk boyanmış yumurtalar, evlerden yükselen çörek kokuları ve tavşan figürünün her yere yayıldığı Paskalya Bayramı, Hıristiyanlığın en eski bayramlarından biri olarak hem Doğu hem de Batı kiliselerinde büyük yer tutuyor.
Ne zaman kutlanıyor?: Paskalya Bayramı, Doğu ve Batı kiliselerinde farklı zamanlarda kutlanıyor. Batı kiliseleri Gregoryen Takvimi temel aldığı için 22 Mart-25 Nisan arasında bir pazar gününe denk gelirken; Doğu kiliselerinde Paskalya Bayramı tarihi mayıs ayına kadar uzayabiliyor.
- En önemli dini bahar bayramları arasındaki Paskalya yeniden doğuşu temsil ediyor. Yalnızca doğa uyandığı için değil; Hz. İsa’nın çarmıha gerilmesinden üç gün sonra tekrar dirilişini simgeliyor.
- Paskalya, İbranice “dokunmadan geçmek” anlamına gelen bir kelime ve Diriliş Günü, Kıyam Yortusu isimleri ile de biliniyor dünyanın her yerinde.
- Her ülkede Paskalya gelenekleri farklılık gösteriyor olsa da ortak imgeler yok değil. Yumurta boyamak, tavşan figürlü şekerler ve çikolatalar, yakılan mumlar ve kiliselerde yükselen mumlar Paskalya Bayramı’nın en ortak simgelerinden.
Sham el Nessim | Mısır
İlk kez Firavun döneminde kutlanmaya başlayan ve günümüze kadar ulaşmış bir bahar bayramı Sham El Nessim. Mısır’da kutlanan bu bahar bayramı ile baharın gelişi resmi tatil olarak kutlanıyor.
Ne zaman kutlanıyor?: Paskalya Pazartesi
- Sham el Nessim, yaklaşan hasat dönemine gönderme olarak “esintiyi koklamak” anlamına geliyor.
- Mısırlılar, marulun baharın başlangıcını temsil ettiğini söyleyerek o gün bolca marul salatası yiyor, doğurganlığı ve refahı simgeleyen tuzlanmış balık ile sofralarını şenlendiriyor.
- Tıpkı Paskalya Bayramı’nda olduğu gibi Sham el Nessim bayramında da yumurtalar rengarenk boyanıp hediye ediliyor, üzerine dilekler yazılıyor.
Sakura Festivali | Japonya
Mart sonundan mayıs başına kadar olan dönem belki de Japonya’nın en pitoresk dönemi. Sebebi her yerde açan kiraz çiçekleri! Japonya genelinde yetişen kiraz çiçekleri, ülkede o kadar popüler ki Japonya’nın resmi olmayan ulusal çiçeği. Peki ya en keyifli bahar bayramları arasında yer alan Sakura Festivali’nde neler mi oluyor?
Ne zaman kutlanıyor?: Mart sonundan Mayıs başına
- Sakura, kiraz çiçeği anlamına geliyor. Baharın başlangıcıyla açmaya başlayan sakuralar, Japonya’da büyük bir kutlama sebebi. Japonlar 1000 yıldan daha uzun süredir hanami (çiçek izleme) yaparak Sakura Festivali’ni keyifle kutlamaya devam ediyor!
- Şinto inancına göre sakuralar kutsal ruhları ve güçleri barındırdığı için oldukça özel Japonya’da. Budizm inancında ise sakura yaşamın geçiciliğini simgeliyor.
- Sakura Festivali’nde baharı karşılayan Japonlar, kiraz çiçekleri altında piknik düzenliyor, partiler organize ediliyor. Bu dönemde, Japonların milli içkisi sake bolca tüketiliyor, çay törenleri gerçekleşiyor, geceleri gökyüzüne kağıt fenerler yükseliyor.
Songkran | Tayland
Hepimizin yakından aşina olduğu gibi baharın gelişi, bahar temizliği ile başlar evlerde. Suyun kutsallığını savunan ve suyu temizlik, tazelik ve bereket sembolü olarak gören Tayland halkı, her yıl baharı “Su Festivali” olarak bilinen Songkran ile karşılıyor.
Ne zaman kutlanıyor?: 13-15 Nisan
- Tayland’ın en büyük festivali Songkran veya bir diğer ismiyle Su Festivali, Asya’daki en bilinen bahar bayramları arasında.
- Songkran Festivali’ne hazırlık için insanlar evlerini bol suyla temizliyor, tapınakları ziyaret ediyor.
- Festivalin en önemli unsuru su olduğu için insanlar yenilenme sembolü olarak birbirlerine su sıçratıyor, büyük çapta su savaşları düzenliyor.
- Songkran boyunca insanlar dans edip sokak partilerine katılıyor, “birlik ve topluluk dayanışması” mesajı veriyor.
Walpurgis Gecesi | Kuzey Avrupa
Kuzeye doğru çıkalım ve baharın daha geç uğradığı Kuzey Avrupa ve İskandinavya’da kutlanan geleneksel bir bahar bayramı olan Walpurgis Gecesi’nden bahsedelim.
Ne zaman kutlanıyor?: 30 Nisan
- Mayıs Arifesi olarak bilinen Walpurgis Gecesi, 30 Nisan’ı 1 Mayıs’a bağlayan gece kutlanan bir bahar bayramı.
- Walpurgis Gecesi adını bir başrahibeden alıyor. İnanca göre 8. yüzyılda Saint Walpurga adında bir başrahibe varmış ve herkes bu rahibenin iyileştirici gücüne inanırmış. Bahar ile doğanın canlanması da “iyileşme” olarak düşünüldüğü için başrahibenin adı Walpurgis Gecesi ile anılıyor.
- Kışın sona erip baharın geldiği 30 Nisan gününde Kuzeyliler büyük bir şenlik ateşi etrafında bahar şarkıları söylüyor, danslar ediyor ve çeşitli etkinlikler düzenliyor.
- Walpurgis Gecesi’nde kötü ruhları uzaklaştırmak için evlerine kutsanmış yapraklar asan ve av köpeklerine adak olarak tereyağı ve ballı ekmekler bırakan insanlar da var.
- Walpurgis Gecesi kutlanan bazı ülkelerde insanlar geleneksel kıyafetler giyiyor ve mitolojik karakter canlandırmaları da yapıyor.
Beltane | İskoçya ve İrlanda
Baharın başlangıcını kutlamak için gerçekleşen önemli bir Kelt festivalinden bahsedelim: Beltane. Bu festival İskoçya ve İrlanda’da kutlanan bahar bayramları arasında. Beltane kapsamında aşina olduğumuz ritüellerin yanı sıra ilgi çekici ritüeller de gerçekleşiyor.
Ne zaman kutlanıyor?: 1 Mayıs
- Doğanın uyanışı, bereket ve doğurganlık festivali olan Beltane, güneşin sıcaklığının yükseldiği 1 Mayıs’ta kutlanıyor.
- Beltane Festivali’ne olan ilgi 20. yüzyılda azalmış olsa da bazı gelenekler ve kutlamalar İskoçya ve İrlanda’nın çeşitli yerlerinde devam ediyor.
- Festivalin en yaygın teması evdeki tüm ateşleri söndürüp Beltane’deki şenlik ateşiyle birlikte tekrardan yakmak. Şenlik ateşi, hepimizin yaşamak için ihtiyaç duyduğu güneşi simgeliyor. İnsanlar arınmak için ateşin ve külün koruyucu gücüne inanıp ateşten atlıyor, birbirlerinin üzerine köz atıyor. Ateşin korkuları yok edeceğine inanılıyor.
- Çiçeklerin açması baharın geldiğinin en güzel habercisi. Üstelik çiçekler büyümeyi ve doğurganlığı da temsil ediyor. Bu sebeple Beltane kutlamalarında insanlar “Mayıs Çalısı” ve çiçekli taçlar hazırlıyor. Alıç gibi bölgede kutsal kabul edilen dikenli ağaçlar kurdeleler, parlak taşlar ve ışıklarla süslenip Mayıs Çalışı hazırlanıyor; güneşi çağrıştıran sarı ve beyaz bahar çiçekleriyle taçlar takıyor.
- Beltane kutlamalarının en antik ritüeli Mayıs Kraliçesi ve Yeşil Adam. Bunlar kim derseniz, Mayıs Kraliçesi köyün bakireleri arasından seçilmiş, çiçekler ve kurdelelerle süslenmiş dansçılara liderlik eden genç kız. Yeşil Adam ise yapraklar ve dallar giyinmiş bir bereket sembolü. Mayıs Kraliçesi ve Yeşil Adam dünyanın eril ve dişil dengesini gösterirken, gelecek yıl için doğadan refah dilemek için birlikte dans ediyor.
Hıdırellez | Türkiye ve Balkanlar
Hıdrellez, Ederlezi, Djurdjevdan… Hangi şekilde seslendiğimizin çok daha ötesinde, Türkiye’de ve Balkanlar’da önemli bir yer tutar Hıdırellez bayramı. Orta Asya’dan günümüze geldiği düşünülen bu bahar bayramı Türkiye’de ve Balkanlar’da çeşitli şekillerde kutlanıyor. Hepsine bakalım!
Ne zaman kutlanıyor?: 5-6 Mayıs
- Darda kalanların yardımcısı Hızır ve denizlerin hakimi İlyas’ın yeryüzünde buluştukları gün olarak kabul edilen Hıdrellez, adını bu iki ismin birleşimden alıyor.
- Baharın gelişini Hıdırellez ile kutlayan insanlar hastalıklara ve kötülüklere iyi geldiğini düşündüğü için ateşin üstünden atlıyor.
- En yaygın Hıdırellez ritüellerinden biri, Hıdırellez gecesi dilek yazılı kağıtları gül ağacı altına gömmek ve ertesi gün buradan alıp suya atmak.
- Bozuk paraları kırmızı bir kumaş veya kurdele ile iyice sarıp dikip Hıdrellez gecesi gül ağacına bağlamak bir başka yaygın ritüel. Ertesi gün ağacın altından alınan paralar bir yıl boyunca bereket getirmesi için cüzdanda taşınıyor.
- Balkan toplumları Hıdrellez sabahı yıkanmak için bir gün önceden doğadan kendi elleriyle çiçekler, bitkiler topluyor ve bu bitkileri Hıdırellez gecesinde suda bekletiyorlar. Ertesi gün bu su ile duş almak bir yılı sağlıklı atlatmaya yarıyor.
- Bir başka Balkan inancına göre ise Hıdrellez’de yumurtalar yeşil ve kırmızı boyanıyor. Yeşil renk “Yeşil Adam” olarak düşünülen Hızır’ı temsil ediyor. Hızır’ın yeşil renkle ilişkilendirilmesi kimilerine göre baharın rengi olmasından kaynaklı.
Kakava Şenlikleri | Edirne
Bahar bayramları arasında Türkiye’den oldukça eğlenceli, eşi olmayan bir kutlama ile yazımızı bitirelim. Romanların Hıdrellez kutlaması Kakava Şenlikleri. Roman halkının müzikleri ve eğlencesi elbette yabana atılmayacak kadar kendine has. Bu sebeple farklı bir Hıdrellez deneyimi için Kakava Şenlikleri görülmeye değer!
Ne zaman kutlanıyor?: 5-6 Mayıs
- Roman halkının Hıdrellez eğlencesi olarak bilinen Kakava Şenlikleri, her yıl Edirne’de büyük bir coşkuyla karşılanıyor.
- Kakava Şenlikleri’nde olmazsa olmaz iki şey Kakava ateşi ve geleneksel Roman dansları.
- Kutlama her sene geleneksel olarak Kakava ateşinin yakılmasıyla başlıyor ve pilav dağıtılıyor. Ateş, bereketin artmasını simgelerken pilav dağıtmak paylaşmanın önemini gösteriyor.
- En yeni fistanlarını giymiş Roman halkı ve katılımcılar kötü ruhlardan arınmak için ateşin üstünden atlayıp, baharı saatlerce dans ederek kutluyor.
- Kakava Şenlikleri, 6 Mayıs sabahı devam ediyor. Ritüele göre insanlar gün aymadan Tunca Nehri kıyısında toplanıyor. Burada eller yüzler yıkanıyor, dileklerin kabul olması için etraftan karaçalı ve ısırgan otları toplanıyor. Nehir kıyısında buluşmanın en önemli sebebi ise Baba Fingo’yu beklemek.
Baba Fingo kim derseniz;
Roman mitolojik inançlarına göre, gün gelecek tüm Roman halkının sorunlarını ortadan kaldıracak ve onları düzlüğe çıkaracak biri var: Baba Fingo! İnanıyorlar ki, bin yıllardır sular altında hapsolan Baba Fingo bir bahar sabahı sulardan tekrar yeryüzüne çıkacak. İşte bu yüzden de Tunca Nehri kenarında Baba Fingo’yu bekleme Kakava Şenlikleri’nin en önemli parçası.
