Gezegenimizdeki tüm canlıları bir takım olarak düşünün… Bu takımın en çalışkan oyuncusu sizce kim olurdu? Deyimlere dahi konu olmasından anlayacağınız üzere tabii ki arılardan bahsediyoruz. Doğal yaşamda arıların önemi neredeyse hiçbir canlıyla kıyaslanmayacak seviyede büyük. Hatta bu önemi dünya tarihinin gördüğü en büyük dehalardan biri olan Albert Einstein şöyle özetliyor:
“Dünya üzerindeki tüm arılar şu an kaybolsaydı insanlığın dört yıldan fazla bir ömrü olamazdı.”
Doğada Arılar Neden Önemli?
Doğal yaşamda arıların önemi temelde tozlaşma ya da polinasyon adı verilen süreç etrafında şekilleniyor. Tabii ki bu küçük ve çalışkan canlıların doğal yaşama pek çok farklı faydası da var. Ancak arıların en önemli faydası, Einstein’ın bile dikkatini fazlasıyla çektiği üzere tozlaşma etkisi.
Tozlaşmanın detaylarına girmeden önce arıların diğer faydalarını da hatırlamak gerekli. Arılar, belki de dünya üzerindeki en kaliteli gıda üreticileri olarak değerlendirilebilir. Gezegenimizdeki bal üretimini tek başlarına üstlenen bal arıları, insanlar da dahil olmak üzere çeşitli canlılar tarafından tüketilebilen, son derece faydalı ve antibakteriyel özelliklere sahip bir gıda ortaya çıkarıyorlar. Bunun yanında pek çok farklı yapı malzemesinde ve kozmetik ürününde kullanılan balmumu, takviye gıda olarak kullanılabilen propolis, polen ve arı sütü gibi ürünler de gezegenimizin en çalışkan üyelerinin eserleri arasında.
Tozlaşma Nedir?
Arıların önemi konusunda en büyük fark yaratan konu, daha önce de belirttiğimiz gibi tozlaşma işlemi. Polinasyon adı da verilen tozlaşmanın gerçekleşmesini sağlayan böceklere ise polinatör adı veriliyor.
Tozlaşma sürecini madde madde açıklamak gerekirse:
- Polinatör böcek, konduğu bir çiçeğin stamenlerindeki (erkek organları) polenlerle etkileşime girer ve bu polenlerin bir kısmı böceğe yapışır.
- Böcek başka bir çiçeğe konduğunda üzerindeki polenler çiçeğin stigmalarına (dişi organlarına) ulaşır.
- Dölleme işlemi gerçekleşen çiçek, meyve ve tohum vermeye başlar.
Yani bir diğer deyişle tozlaşma işlemi, birbirlerinden çok uzaktaki iki bitkinin üremesini sağlar ve yeni yaşamlar ortaya çıkmasına olanak tanır.
Tozlaşma, yalnızca arılar vasıtasıyla yapılmıyor ancak gezegenimizdeki bu sürecin çok büyük bir kısmından bal arıları sorumlu. En önemli polinatör böcekler arasında yer alan canlılar ise şu şekilde sıralanıyor:
- Bal arıları
- Yaban arıları
- Kelebekler
- Güveler
- Kın kanatlılar
- Sinekler
- Sinek kuşları
- Yarasalar
Başta bal arıları olmak üzere pek çok farklı polinatör böcek tarafından taşınan polenler sayesinde bitkilerin yaşamının devamlılığı sağlanıyor. Tarladaki veya bahçedeki çiçekler bu şekilde mahsul veriyor, her gün tükettiğimiz sebzeler ve meyveler bu sayede ortaya çıkıyor.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütüne göre dünyadaki çiçekli bitkilerin yaklaşık %80’i böcekler vasıtasıyla gerçekleşen tozlaşma işlemine ihtiyaç duyuyor. Arılar ve diğer polinatör böcekler görevlerini yapmazlarsa bu, dünyadaki bitki yaşamının %80 oranında azalacağına işaret ediyor. Tıpkı Einstein’ın da vurguladığı gibi…
Rakamlarla Arıların Önemi
- Tüm dünyadaki bal arıları, toplam tozlaşma işleminin %80’inden sorumlu.
- Yalnızca bir arı kolonisi, günde 300 milyon çiçeğin döllenmesini sağlayabiliyor.
- İnsanlar tarafından en çok tüketilen 100 gıda ürününden 70’i arıların gerçekleştirdiği tozlaşma işlemi sayesinde ortaya çıkıyor.
- Arılar sayesinde elde ettiğimiz gıda ürünleri, insanlığın besin kaynaklarının yaklaşık %90’ını oluşturuyor.
Arıların Nüfusu Neden Azalıyor?
Doğal yaşam için arıların önemi bu denli açıkken ne yazık ki bu çalışkan canlıların nüfusu her geçen gün azalıyor. Yapılan araştırmalara göre Avrupa’daki her 10 yaban arısı türünden bir tanesinin nesli, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.
Arıların nüfusunu hızla azaltan faktörler ise şu şekilde sıralanıyor:
- Habitat Kaybı: Pek çok farklı canlı türü gibi arılar da yaşam alanlarının kaybı ile mücadele etmek zorunda. Yoğun şehirleşme ve kontrolsüz çiftçilik, arıların gerekli besinlere ulaşabilecekleri yaşam alanlarına ulaşmasının önüne geçiyor.
- İklim Değişikliği: İklim değişikliğinin sonuçları arasında gezegenimiz için hayati önem taşıyan arıların nüfusunun azalması da var. Hava koşullarındaki dengesizlikler, arıların yuvalama ve üreme davranışlarında bozulmalara neden oluyor.
- Pestisitler: Çeşitli bitkileri ilaçlamak için kullanılan kimyasallar, yalnızca bitkilere değil arılara da zarar veriyor. Bitkilerle etkileşime girdiklerinde bu pestisitlere maruz kalan arılar, üreme yeteneklerini kaybedebiliyor.
- Arıcılıkta Kullanılan Kimyasallar: Arıcılıkta verimi artırmak için kullanılan bazı kimyasallar da arılar arasında salgın hastalıklara ve toplu ölümlere neden olabiliyor.
- İstilacı Türler: Arıların düşmanları arasında bazı arılar da var. Örneğin ‘vespa mandarinia’ adı verilen Asya dev eşek arısı gibi türler, kovanları istila edip tüm işçi arıları öldürebiliyor.
Arıları Korumak İçin Neler Yapabiliriz?
Gezegenimizdeki her canlı türünün yaşamını devam ettirebilmesi tabii ki fazlasıyla önemli ancak konu arılar olduğunda hızlıca harekete geçmemiz için çok daha fazla sebebimiz var. Dünya’daki tüm canlılar için milyonlarca yıldır çalışan bu minik canlıların yaşamlarını devam ettirebilmesi için bireysel olarak aşağıdaki önlemleri alabiliriz:
- Arı Bahçesi: Evinizin bahçesinde, balkonunda veya erişiminiz olan bir alanda arı bahçesi kurabilirsiniz. Arıların yaşam alanları, tahmin edeceğiniz üzere çok çeşitli çiçeklerin bir arada olduğu yeşil alanlardır. Kekik, kasımpatı, lavanta veya aster çiçeği gibi bitkiler, arıların en sevdiği çiçekler arasında yer alır. Siz de farklı mevsimlerde arılara uygun çiçekler ekerek onlara yaşamlarını sürdürebilecekleri ve beslenebilecekleri bir habitat yaratabilirsiniz.
- Arı Banyosu: Pek çok canlı gibi arıların da suya ihtiyacı var. Böylesine çalışkan canlıların arada bir gelip birkaç yudum su içerek soluklanmasını isterseniz küçük bir kaseye su doldurup içerisine minik çakıl taşları yerleştirebilirsiniz. Böylece arılar, çakıl taşlarının üstüne konup kolayca su içebilir.
- Sürdürülebilir Arıcılık: Bal satın alırken veya herhangi bir arı ürünü tüketirken sürdürülebilir yöntemlerle üretim yapan işletmeleri tercih etmek son derece önemli. Organik ürünleri ve özellikle yerel arıcıları tercih ederek siz de arıların geleceğini korumak için bir adım atabilirsiniz.
- Ağaç Dikimi: Ağaçların faydaları her alanda olduğu gibi arıların yaşamını korumak konusunda da karşımıza çıkıyor. Özellikle kiraz ağacı gibi meyve ağaçları, arılara yaşam alanı oluşturmak için harika bir seçenek.
Kimyasal İlaçlardan Kaçınmak: Eğer bahçecilikle uğraşıyorsanız kimyasal ilaçlardan uzak durmanız, arıları zehirlemenizi engelleyecektir. Yabani otlardan kurtulmak için doğal yöntemleri tercih ettiğinizde bahçenizdeki bitkilere uğrayan arılara doğal ve sağlıklı bir yaşam imkanı tanıyabilirsiniz.
