Sürdürülebilirlik ve sanat… Birbirinden pozitif iki kavram bir araya geldiğinde, ortaya hem bugünümüz hem de geleceğimiz için çok değerli bir yaklaşım çıkıyor. Sanatta sürdürülebilirlik, tarihte neredeyse her dönemde vardı. Ancak bugün geldiğimiz noktada bu yaklaşım, hızla ana akım olma yolunda ilerliyor. Peki, yavaş yavaş aşina olmaya başladığımız bu tanım, aslında neyi ifade ediyor? Ya da daha net sormak gerekirse; sanatta sürdürülebilirlik nasıl olur?
Sanatta Sürdürülebilirlik Nedir?
Söz konusu sanat olduğunda, genelgeçer, herkes tarafından kabul görmüş bir tanıma ulaşmak neredeyse imkansız. Ancak ana hatlarıyla sanatta sürdürülebilirlik, ekolojik, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirlik boyutlarının bir arada veya tek tek öncelendiği sanat anlayışı olarak nitelendirilebilir.
“Sanatta sürdürülebilirlik” terimini tanımlarken aslında bu kavramı iki farklı bakış açısıyla ele almak mümkün…
Bunlardan ilki, söz konusu sanatın sürdürülebilir olmasına; yani sanat faaliyetinin üretiminde ya da kitlelere ulaştırılmasında tercih edilen yöntemlerin, sürdürülebilirlik ilkelerine uyumlu olmasına işaret ediyor. Sanat eseri ortaya çıkarılırken geri dönüşüme uygun materyallerin kullanılması, çevre dostu ürünlerin tercih edilmesi, eserin sergilenme şeklinde doğal kaynakların tüketiminin minimize edilmesi gibi uygulamalar, bu anlamda sanatta sürdürülebilirlik olarak tanımlanıyor.
İkinci bakış açısı ise gezegenimiz ve toplumsal yaşamımız için bir zorunluluk haline gelen sürdürülebilirlik ilkelerinin, sanat yardımıyla geniş kitlelere ulaştırılmasını kapsıyor. Bu noktada da iklim değişikliği başta olmak üzere çeşitli ekolojik problemler, sosyal sorunlar ve ekonomik adaletsizlikler gibi toplumsal sorunlara işaret eden ve bu konularda sürdürülebilirlik yaklaşımı özelinde bir farkındalık yaratmak isteyen sanat eserleri öne çıkıyor.
Günümüzde gördüğümüz sanatta sürdürülebilirlik örnekleri, çoğunlukla bu iki gerekliliği de karşılıyor.
Sanatta Sürdürülebilirlik Neden Önemli?
Sanat faaliyetlerinde sürdürülebilirliğin önemi, aslında bir araya gelen bu iki kavramın, toplumsal gelişme için ne kadar değerli olduğunda yatıyor.
Sürdürülebilirlik; çevresel, sosyal ve ekonomik boyutlarıyla toplumsal yaşamımızın devamlılığı, sosyal adaletin sağlanması, ekonomik refaha ulaşılması gibi umutlu bir gelecek hedeflerinin tamamı için olmazsa olmaz konumda. Aynı şekilde sanat da kültürel ve dolayısıyla toplumsal gelişimimizin devamlılığını sağlamak için sahip olduğumuz en önemli enstrümanların başında geliyor.
Her anlamda ideal bir geleceğe işaret eden bu iki pozitif kavramın bir araya gelmesinden çıkan sonuç, birçok farklı noktada fayda sağlıyor. Bunlardan bazıları şu şekilde:
- Toplumsal Farkındalık: Sanatta sürdürülebilirliğin faydaları arasında en fazla öne çıkanlardan bir tanesi yarattığı toplumsal farkındalık. Sanat eserlerinin üretiminde sürdürülebilirlik ilkelerine bağlı kalınması ya da eserin ana mesaj olarak bir sürdürülebilirlik yaklaşımına işaret etmesi, geniş kitleler üzerinde son derece etkili olabiliyor.
- Çevresel Etkiler: Sanat faaliyetleri, binlerce yıllık medeniyetimizin olmazsa olmazı. Ancak bu faaliyetlerin bir kısmı da çeşitli doğal kaynakları tüketiyor, farklı yollarla karbon ayak izine neden oluyor. Üretim sürecinde sürdürülebilirliği benimseyen yaklaşımlar, sanatta çevresel etkileri minimize etmenin yollarından bir tanesi.
- Sanatta Erişilebilirlik: Sanatta sürdürülebilirlik faaliyetleri, çoğunlukla ekonomik olarak değeri çok yüksek olmayan materyaller kullanılarak gerçekleştiriliyor. Bu sayede bu akım, sanata erişimi kolaylaştırıcı bir etkiye de sahip.
- Yenilikçi Yaklaşımlar: Sanatta sürdürülebilirlik, aslında yeni icat edilmiş bir kavram değil. Ancak günümüzde konvansiyonel tekniklerden uzaklaşılarak sanatta yepyeni materyallerin kullanılması ya da eserin sergilenme biçiminde inovatif çözümlere yönelinmesi, aslında yaratıcılığı ve dolayısıyla yenilikçiliği de besleyen konular arasında. Bu anlamda sanatta sürdürülebilirlik, aslında genel olarak sanatın gelişimi için de çok değerli.
Dünyadan Sanatta Sürdürülebilirlik Örnekleri
Sanatta sürdürülebilirliğin önemi üzerine biraz düşündükten sonra sıra geldi dünyadan bu alanda eserler ortaya koyan sanatçı örneklerine göz atmaya…
Bahsettiğimiz yaklaşımları neredeyse tüm eserlerinde uygulayan, tüm dünyada sanatta sürdürülebilirlik dendiğinde öne çıkan birkaç isme gelin, birlikte bakalım…
Agnes Denes
Sanatta sürdürülebilirlik dendiğinde ilk akla gelen isimlerden bir tanesi, dünyaca ünlü kavramsal sanatçı Agnes Denes… Macaristan asıllı bir ABD vatandaşı olan Denes, 1931 yılında Budapeşte’de dünyaya geldi. Heykel, şiir, resim, fotoğraf ve performans sanatı gibi pek çok farklı dalda eserler ortaya koyan ünlü sanatçının Yaşayan Piramit adlı eseri de 2022 yılında İstanbul’da sergilenmişti.
Denes, eserlerinin neredeyse tümünde çevreye ve doğal yaşama dikkat çekiyor. Arazi sanatının (Land Art) öncü isimlerinden biri olarak kabul edilen sanatçının en çok ses getiren performanslarından bir tanesi ise 1982 yılında gerçekleştirdiği Wheatfield – A Confrontation eseriydi. Denes, bu performansında Manhattan’da yer alan bir çöp sahasını, iki dönümlük bir buğday tarlası haline getirmişti.
Marina DeBris
Avustralya’da yaşayan ABD doğumlu sanatçı Marina DeBris’in ismi, aslında eserlerinde odaklandığı konular hakkında net bir şekilde fikir veriyor. Tahmin edeceğiniz üzere “Marina DeBris” adı, aslında takma bir isim. Bu isimdeki “Marina” sözcüğü “deniz” sözcüğüne referans verirken, “Debris” ifadesi ise İngilizcedeki “yıkıntı, moloz, kirlilik” gibi anlamlara işaret ediyor.
Marina DeBris, denizlerdeki ve okyanuslardaki kirliliğe dikkat çekmek için sanatı kullanan iklim aktivistleri arasında. Özellikle kumsallardan topladığı plastik atıklar ve deniz çöpleriyle eserler ortaya koyan sanatçı, geri dönüşüm sanatının en önemli isimlerinden biri olarak kabul ediliyor.
Andy Goldsworthy
Tıpkı Agnes Denes gibi arazi sanatının önemli isimlerinden biri olan Andy Goldsworthy, bir İngiliz heykeltıraş ve fotoğraf sanatçısı… Özellikle doğal yaşam içerisindeki basit materyalleri kullanan, çevreye hiçbir zarar vermeden yalnızca usta dokunuşlarla eserlerini ortaya çıkaran Goldsworthy, geçici sanat eserleri ile biliniyor.
Ormanlar içerisinde, dere kenarında ya da karlarla kaplı bir dağın zirvesinde… Goldsworthy, o an bulunduğu doğa koşulları ona hangi materyalleri sağlarsa ona uygun geçici sanat eserleri ortaya çıkarıyor ve bu eserlerinde insanın doğayla olan ilişkisine ve etkileşimine dikkat çekiyor.
Jeff Hong
Dijital sanatta da sürdürülebilirlik mümkün! Amerikalı animasyon sanatçısı ve illüstratör Jeff Hong, neredeyse hepimizin çocukluğundan aşina olduğu Disney karakterlerini kullanarak sosyal ve çevresel sorunlara dikkat çeken “Unhappily Ever After” isimli projenin yaratıcısı. Hong, bu projede “masum ve mutlu” karakterleri, gezegenimizin karşı karşıya olduğu en önemli sorunlarla yüzleştirerek toplumsal bir farkındalık oluşturmayı hedeflemiş.
Deniz Sağdıç
Sanatta sürdürülebilirlik örnekleri sergileyen sanatçılar arasında ülkemizden de bir isim var… Deniz Sağdıç, 1982 Mersin doğumlu bir Türk sanatçı. Çocukluk dönemlerinden itibaren basit materyallerle eserler ortaya çıkaran Sağdıç, bugün geri dönüşüm sanatının önde gelen isimleri arasında yer alıyor.
Ulusal ve uluslararası pek çok platformda sergilere imza atan sanatçı, eserlerinde eski kol düğmeleri, atık kumaş parçaları ya da bozuk elektronik aletler gibi materyalleri kullanıyor.
