Son yıllarda dünyanın birçok yerinden gelen orman yangınları haberlerindeki artışı fark ettiniz mi? Daha geçen sene ülkemiz, tarihindeki en büyük orman yangını sezonunu geçirdi. Orman yangınlarının arkasında hem doğal hem de beşeri kaynaklı birçok sebep bulunsa da bu denli düzenli artışın tek bir sebebi var: İklim değişikliği! Bu yazımızda iklim değişikliğinin orman yangınları üzerindeki etkisini sizin için ele aldık.
Orman Yangınları Nasıl Başlar?
İsterseniz iklim değişikliğinin etkisini kavramadan önce orman yangınlarının sebepleri üzerinde duralım. Büyük çaplı orman yangınları, hem basit hem de olağandışı olaylar sonrasında başlayabilir. Bunların arasında en doğal yangın başlangıcı, yıldırım düşmesidir. İnsanların kontrolü dışında gerçekleşen bu olay, insanların orman üzerindeki etkisini göz ardı etmemize sebep olamaz. Çünkü araştırmalara göre orman yangınlarının %89’u insan kaynaklı olarak başlıyor.
İnsan kaynaklı yangınlar özellikle atıklar, kundaklama ve bilinçsiz kamp ateşi kullanımı gibi noktalarda yoğunlaşıyor. Orman yangınları, hangi nedenle başlarsa başlasın kuru ve sıcak bölgelerde çok daha hızlı şekilde yayılıyor, düzgün söndürme işlemleri gerçekleştirilmediğinde tekrar yagınların ortaya çıkmasıyla sonuçlanabiliyor.
İklim Değişikliği ve Orman Yangınları
İklim değişikliğinin orman yangınları üzerindeki etkisini anlamak adına yangın kavramının özelliklerine değinmemiz gerekiyor. Oksijenli yanma olarak adlandırılan reaksiyon, uygun yakıt ve bol oksijenli ortamlarda sonsuza kadar devam edebilme gücüne sahiptir. Öte yandan yayılmacı davranışı sayesinde direkt olarak maddi temasın olmadığı noktalarda dahi partiküller ve sıcak hava akışı ile çeşitli noktalara sıçrayabilir.
Bildiğiniz üzere dünyadaki en iyi yanıcı maddelerden olan fosil yakıtlar, aslında direkt olarak karbon bazlıdır. Milyonlarca yıllık dönüşüm sürecinin dışında neredeyse birebir aynı madde olan ağaçlar da içerisinde bolca karbon taşır. Oldukça yüksek reaktiviteye sahip olan oksijen, karbonla buluştuğu takdirde anında karbondioksit molekülü ortaya çıkararak yanma tepkimesine sebep olur. Ancak ağaçların ve bitkilerin de tutuşması için birçok şart sağlanmalıdır. Bunların en başında gerekli ortam sıcaklığı, kuru ortam ve yakıtlar arasında yayılma imkanının oluşması gelir.
Tam olarak bu noktada artık iklim değişikliğinin yangınları neden arttırdığı konusunu tartışabiliriz. Bildiğiniz üzere küresel ısıtma, dünyanın ortalama sıcaklığını günden güne artırırken, direkt olarak küresel ısıtmadan kaynaklanan iklim değişikliği ise bölgesel bazda yıllık olağan sıcaklıkların değişmesine ve adından da anlaşılabileceği üzere iklimin öngörülemez hale gelmesine neden olur.
İklim değişikliğinin ekvatoral iklimlerdeki en çarpıcı etkisi ise kışların yağışlı ve soğuk, yazların ise kurak ve sıcak geçmesine sebep olmasıdır. Tahmin edilebileceği üzere orman yangınları, yaz dönemlerinde daha fazla meydana gelir. Ülkemizde de 1 Mayıs- 1 Kasım tarihleri arası, orman yangını sezonu olarak kabul edilir.
Havanın kuruması, direkt olarak bitkilerin ve ağaçların içerisindeki nem oranının azalmasına neden olur. Nemli bitki ve ağaçların oksijenli yanma için gerekli ısıya ulaşması, suyun buharlaşması ve ısı transferinde etkin rol oynaması sebebiyle çok daha yavaş gerçekleşir.
2016 yılında yayımlanan bir makaleye göre 1984-2015 yılları arasında ABD’de gerçekleşen yangınlar, organik maddelerin daha kuru olması sebebiyle 2 kat artış gösterdi.
Öte yandan yine tahmin edebileceğiniz üzere kuraklığı da yanında getiren sıcaklar, yangınları söndürme çalışmalarını bir hayli zorlaştırıyor. Kurak bölgelerde gerçekleşen yangınlarda söndürmede kullanılan su temini aksarken yangınların doğal söndürücüsü olabilecek yağmurların günlerce hatta haftalarca gerçekleşmemesi, yangın süresini uzatıyor. Yangınlar söz konusu aldığında “kontrol altına almak” ve “söndürmek” birbirinden farklı kavramlar. Bir yangının tamamen söndürülmesi, bölgedeki toprağın soğutulması, bitkilerin iç sıcaklığının düşürülmesi ve ormanlık alanların yangınların yeniden gerçekleşmeyeceği şekilde ıslah edilmesini içeriyor. Geciken yağmurlar da uzun ve meşakkatli olan bu sürecin daha zorlu hale gelmesine neden oluyor.
Sıcak yıldırımlar, orman yangınlarının doğal yollarla başlamasında en güçlü nedenlerden biri. Yakın zamanda yapılan araştırmalar, iklim değişikliğinin sıcak yıldırım sayılarında artışa yol açtığını ve dolaylı olarak daha fazla yangına sebep olduğunu ortaya koyuyor.
Sonuç olarak elimizdeki tüm verileri topladığımızda, aşırı sıcakların günlük yaşantımız üzerindeki etkisinin dışında bir doğal felaket olarak orman yangınları, iklim değişikliğnini hayatımızda direkt olarak etki bıraktığını gözlemleyebildiğimiz önemli bir etken. Ne yazık ki doğru politikaları uygulamazsak her geçen yıl orman yangınları artış göstermeye devam edecek ve bir gün evimizin yanındaki ağaç da yanacak.
Kaynak: 1–2–3–4
