Rengarenk boyanan yumurtalar, yumurta tokuşturma oyunları, tavşan figürlü çikolatalar kurabiyeler… Hepsi Paskalya Bayramı habercisi! Her ne kadar çoğumuz “Paskalya nedir ve niçin kutlanır” bilsek de Paskalyaı’nın kutlanma sebebini bilmeyenler de var.
Hristiyanlığın en eski ve önemli bayramlarından Paskalya, Hz. İsa’nın çarmıha gerildikten sonra üçüncü günü dirilişini anmak için kutlanan dini bir bayram. Diriliş Günü ve Kıyam Yortusu olarak da geçer.
Doğu ve Batı kiliselerinde farklı günlerde kutlanan Paskalya Bayramı, 2024 senesinde Batı kiliselerinde 31 Mart, Doğu kiliselerinde ise 5 Mayıs tarihinde kutlanıyor.
Bu yazımızda Paskalya nedir, Paskalya nasıl kutlanıyor ve en yaygın Paskalya gelenekleri neler bunlardan bahsedeceğiz.
Paskalya Nedir?
En başta söylemiş olduğumuz gibi Paskalya, Hz. İsa’nın çarmıha gerildikten sonra üçüncü gün yeniden dirilişini simgeliyor. Paskalya’nın ismi, “pascha” kelimesinden bize geçmiş; dokunmadan geçmek anlamında. İngilizce “Easter” olarak adlandırılması ise Anglosakson Pagan tanrıçası Ēastre’den kaynaklı.
Hıristiyanlığın bu büyük kutsal bayramı Doğu ve Batı kiliselerinde farklı zamanlarda kutlanıyor. Gregoryen takvimi temel alan Batı kiliseleri için Paskalya Bayramı 22 Mart-25 Nisan arasındaki bir pazar gününe denk gelirken, Doğu kiliseleri için Paskalya Bayramı’nı kutlamak mayıs ayına uzayabiliyor.
Paskalya Orucu veya Büyük Perhiz
Paskalya yalnızca renkli yumurtaların ortaya çıktı, her yerden çörek kokusunun yükseldiği bir kutlama değil. Paskalya, Büyük Perhiz veya Lent ismi verilen bir oruç süreci ve orucun son haftası olan Kutsal Hafta’yı kapsıyor. Paskalya Günü’nde ise sona eriyor.
- Paskalya orucunun amacı, çölde hiçbir şey yemeyen Hz. İsa’nın acılarını hissedebilmek.
- Büyük Perhiz, tam 40 gün sürüyor; yılın hangi zamanına geldiğine göre uzayabiliyor.
- Büyük Perhiz boyunca Batı kiliselerinde et yemek yasak, cuma günleri balık tüketilebilir. Doğu kiliseleri ise katı bir oruç uyguluyor. Yalnızca et değil, süt ve süt ürünleri, bal, yumurta gibi hayvansal gıdaların hiçbiri tüketilmiyor.
- Paskalya orucunun herhangi bir saati yok. Yasaklı yiyecekler Büyük Perhiz boyunca yasak.
Kutsal Hafta
Büyük Perhiz sonrasında Kutsal Hafta başlıyor.
Kutsal Perşembe;
- Hz. İsa’nın 12 havarisi ile yedikleri Son Akşam Yemeği günü.
- Bu yemekte Hz. İsa’nın “Bu benim bedenimdir.” diyerek ekmeği, “Bu benim kanımdır.” diyerek şarabı sunmasından dolayı şarap ve ekmek ikilisi Hristiyanlar için kutsal.
- Paskalya yumurtaları tam da bugün, Kutsal Perşembe’de boyanıyor. Bazı kültürlerde boyanan yumurtalar bir sepetle kiliseye götürülüp papaz tarafından kutsanıyor ve kilisede aileler yumurta alışverişinde bulunuyor.
Kutsal Cuma/Good Friday;
- Bugün, Hz. İsa’nın çarmıha gerilme günü.
- Hz. İsa’nın çektiği acıları ve ölümü anmak için kilise ayinlerine katılıyor.
- Paskalya çöreği pişiriliyor.
Kutsal Cumartesi;
- Kutsal Cuma’dan sonraki cumartesi günü “Sessizlik Günü” olarak geçiyor.
- Bazı Hristiyan mezheplerinde 23.00’dan itibaren kiliselerde toplanılıyor. Gece yarısı yaklaşırken herkes elindeki mumları yakıyor ve karanlık aydınlanıyor. Tam gece yarısı kilisenin çanı “Mesih’in Dirilişi” için çalmaya başlıyor.
- Çoğu Hristiyan inancına göre, gece yarısından sonra herkes evine gidip yemeklerini yiyor ve Büyük Perhiz son buluyor. Sofranın olmazsa olmazı ekmek ve şarap.
Paskalya Bayramı
Gelelim Paskalya Bayramı’na. Dünyanın birçok yerinde sevimli oyuncaklar, renkli yumurtalar ile dini yönü geri plana atılmış bir “kutlama” olarak görülmeye başlansa da Paskalya kutsal bir bayram. İsa’nın dirilişi kutlanan Paskalya Bayramı yeniden doğuşun, umudun ve yaşamın sembolü.
Paskalya Bayramı sabahları genellikle kaçınılmaz bir gelenekle başlıyor: Yumurta dövüşü!
- Yumurta kırma, yumurta vurma gibi farklı isimlerde adlandırılan bu oyun Orta Çağ Avrupası’ndan beri oynanıyor.
- Herkes renkli yumurtasını kapıyor ve yarış başlıyor. Bildiğiniz gibi bu oyunda iki kişi yumurtalarını birbirine tokuşturuyor yumurtası çatlayan kaybediyor.
- Evde yumurtası sonuna kadar kalan kişi en şanslı kişi!
- Kırmızı renk Hz. İsa’nın kanına bir atıf. Yumurtanın sert kabuğu Hz. İsa’nın mezarını sembolize ederken yumurta kabuğunun çatlaması Hz. İsa’nın yeniden doğuşunu simgeliyor.
Her kültürde Paskalya Bayram sofraları farklı olsa da Büyük Perhiz bittiği için et ağırlıklı sofralar kurulduğunu söyleyebiliriz. Özellikle kuzu etli yemekler çok karşımıza çıkıyor. Bunun Vaftizci Yahya’nın Hz. İsa’dan “Tanrı’nın kuzusu” olarak bahsetmesi. Bir Paskalya sofrasının olmazsa olmazı Paskalya çöreği her zaman sofrada yerini alıyor. Gün boyunca tavşan ve yumurta figürlü çikolatalar, kurabiyeler de eksik olmuyor!
Paskalya Gelenekleri
Dini etkinlikler de dahil olmak üzere Paskalya Bayramı’nın kutlamaları farklılık gösteriyor. Kimi kültürlerde camlardan çömlekler fırlatılıyor, kimi dev boyutlarda omlet pişiriyor, bazıları ise göğe yükselttikleri uçurtmalar ile kutluyorlar bayramı.
Haşlanmış yumurtaları rengarenk boyama, tavşan şekilli çikolatalar, sımsıcak dumanı üstünde çörekler, yumurta avları Paskalya denildiğinde dünyanın birçok yerindeki kültürde karşımıza çıkan belli başlı şeyler.
Paskalya Yumurtası
En bilindik Paskalya geleneği paskalya yumurtaları ile başlayalım. Yumurta paganlar için ilkbahar ve doğanın uyanışının sembolü; sonradan ise Hz. İsa’nın doğumu ile ilişkilendirilmiş. “Niçin yumurta?” diye düşünüyor olabilirsiniz.
- Paganların bahar bayramı inancına göre, yumurtalar bereketi simgeleyen Ostara’dan geliyor. Ostara çocukları sevindirmek için kuşunu bir tavşana dönüştürüyor ve bu tavşan çocuklara rengarenk yumurtalar dağıtıyor.
Hristiyan inancında ise üç farklı inanış var.
- Hz. İsa çarmıha gerildiğinde yere düşen her kan damlası bir Paskalya yumurtasına dönüşüyor.
- Hz. Meryem’in gözyaşları kırmızı yumurtalara damlıyor ve yumurta üzerinde desenler oluşturuyor. Hz. Meryem bunları görünce hepsini toplayıp oğlunun cenazesini almak için yola çıkıyor. Bu yolculuğunda karşılaştığı her çocuğa “Barış içinde yaşamalarını” dileyerek yumurta veriyor. Böylece kırmızı yumurtalar dünyanın her yerine yayılıyor.
- Yumurta Büyük Perhiz’de yasaklı yiyecekler arasında. İnsanların önceden oruç günlerinin takibini yumurtaları süsleyerek yaptığı ve en sonunda Paskalya’da kutlama olarak bu yumurtaları yediği söyleniyor.
Paskalya Yumurtası Boyamak
Yumurta boyama geleneği bin yıllardır devam eden bir gelenek. Paskalya yumurtaları geleneksel olarak Kutsal Perşembe’de Paskalya Bayramı’nda yemek için boyanıyor. Bu sebeple doğal yöntemlerle boyanılmalı veya gıda boyası kullanılmalı. Dekorasyon amacıyla Paskalya yumurtalarının boyanması sonradan çıkmış bir sanat ve günümüzde bazı kültürlerde büyük bir geleneğe dönüşmüş halde.
En geleneksel Paskalya yumurtası boyama yöntemi nedir?
- Soğan kabuğu ve çiçekler kullanmak!
- Yumurtaları ve soğan kabuğunu ayrı ayrı kaynatın.
- Haşlanan yumurtaların üzerine çiçekler yerleştirip çorapla bağlayın ve soğan kabuklarının olduğu suya yerleştirin.
- Bir gece boyunca yumurtaları bu suyun içinde bekletin.
- Sonuç olarak elinizde kırmızı renkte üzerinde çiçek silüetli yumurtalar oluyor.
Eğer eğlence için Paskalya yumurtası boyuyorsanız, dilediğinizce yumurtalarınızı süslemekte özgürsünüz! Bunun için sizlere vermiş olduğumuz tavsiyeler var; bu yazımızdan bakabilirsiniz.
Dünyadan Paskalya Yumurtaları
- Diriliş ve yeni yaşamı simgeleyen kırmızı renkle boyanan ilk yumurta bir sonraki Paskalya’ya kadar evde saklanıyor. Bu yumurtanın evi güvende tutacağına inanılıyor. Paskalya Bayramı’nda önceki yıldan kalan yumurta ayrı bir sepette otlarla sergileniyor.
- Paskalya’dan sonraki ilk pazartesi günü mezarlık ziyaretleri yapılıyor. Mezarlıklara taze otlar ve Paskalya yumurtası götürülüyor.
- Bilinen en ünlü ve en pahalı Paskalya yumurtaları Rus kuyumcu Fabergé’ye ait. 1885 ve 1917 yıllarında dönemin Çarları eşleri ve annelerine hediye etmek için Fabergé’ye 50 adet “İmparatorluk Paskalya Yumurtası” tasarlatmış. Bunların büyük çoğunluğu çeşitli yerlere dağılsa da bir kısmı Moskova’daki Kremlin Cephaneliği ve St. Petersburg’daki Fabergé Müzesi’nde.
- Ukrayna’nın Kolomyia şehrinde oldukça geniş kapsamlı Pysanka Müzesi var. (Ukrayna Paskalya yumurtasına pysanka deniliyor.) Bu müze dünyada Paskalya yumurtasına adanmış tek müze. Burada 10.000’den fazla pysanka sergileniyor. Büyük kısmı Ukrayna’nın çeşitli bölgelerinden (Özellikle Karpatlar’dan çünkü Pysanka Hutsullar için önemli bir halk sanatı.) olmakla birlikte, Belarus, Çekya, Polonya gibi diğer Slav ülkelerinden yumurtalar ve daha uzak ülkelerden gelen çeşitli Paskalya yumurtası süslemeleri bulunuyor.
- Almanya’nın Brandenburg bölgesinde yaşayan Sorblar, dünyanın en ünlü yumurta dekoratörleri arasında. Her yıl Lübbenau’daki Spreewald Müzesi’nde boyadıkları yumurtalar sergileniyor.
Paskalya Yumurtası Avı
Paskalya yumurtası avı, çocuklar için Paskalya’nın en eğlenceli oyunlarından. Peki bu oyunun birçok Paskalya geleneği gibi ilk olarak Almanya’dan çıktığını biliyor muydunuz?
- 16. yüzyıl Almanya’sında, Protestan reformcu Martin Luther cemaati tarafından düzenlenen bir etkinlikle ilk yumurta avı başlıyor!
- Erkekler kırmızı yumurtaları eşleri ve çocukları bulsun diye saklıyor.
- Yumurta avı Salome’nin Hz. İsa’nın mağarasına gelip burayı boş bulduklarında yaptığı keşfi hatırlatıyor.
Editör notu: Paskalya yumurtalı bir başka oyun ise Paskalya yumurtası yuvarlama. Hatta 1878’den beri her yıl Beyaz Saray’ın önünde bu oyun oynanıyor. Amerika’nın en eski Paskalya Bayramı etkinliklerinden.
Paskalya Tavşanı ve Paskalya Sepetleri
Paskalya Bayramı’nın bir diğer bilindik sembollerinden tavşan figürleri ve otlarla süslenmiş sepetler. Tavşan hızlı üremesiyle bilinen bir hayvan olduğu için doğurganlığı simgeliyor; Paskalya’da da karşımıza çıkıyor.
- Paskalya yumurtasından bahsederken Ostara’nın ismini geçirmiştik. 1700’lerde Pennsylvania’ya yerleşen Almanlar, beraberlerinde Osterhase adını verdikleri yumurtlayan tavşan geleneğini de Amerika’ya getiriyor. Sonradan dünya geneline yayılıyor.
- Tavşanın uslu çocuklara rengarenk yumurtalar bıraktığına inanıldığı için çocuklar tavşanın yumurtalarını bırakabilmesi için süslü sepetler hazırlıyor; sepetin önüne havuç bırakıyor.
Paskalya Çikolatası
Paskalya Bayramı’nda çikolata hediye etme alışkanlığı 19. yüzyılda Fransa ve Almanya’da ortaya çıkıp, İngiltere’ye sıçrıyor.
- 1873’te İngiltere’de Cadbury ilk kez çikolatalı Paskalya yumurtaları üretiliyor.
- O zamanlar çikolatalar oldukça acı ve katılar, şekillendirmesi de oldukça zor. Bu sebeple az üretilip çok paralara satılıyor.
- Henri Nestlé 1875’te sütlü çikolatayı üretiyor. Sütlü çikolatanın kullanılmasıyla Cadbury ilk kez sütlü çikolatalı Paskalya yumurtası üretiyor ve bir anda Paskalya çikolatası popüler hale geliyor.
- Günümüzde dünyanın en ünlü çikolatacılarından Pierre Marcolini, Paskalya çikolatalarıyla da ünlü. 2016 yılında hazırladığı “Easter in Wonderland Collection” unutulmaz çikolata koleksiyonlarından. Bu yıl “Easter in Colours” adını verdiği seri, daha yalın çikolata tasarımlarından oluşuyor.
- Fransa’nın ünlü şeflerinden Alain Ducasse tavşanlar ve yumurtalardan oluşan ilgi çekici bir Paskalya çikolata koleksiyonuna sahip. Adeta her biri tabakta servis etmelik!
Editör notu: İstanbul’da ise Paskalya ile birlikte ilk akla gelen 1970’ten beri hizmet veren Üstün Palmie. Burası benim için İstanbul’la bütünleşmiş bir yer. Dev boyutlardaki paskalya çikolatalarından, tavşan figürlü ve miniş yumurta çikolatalara kadar birçok şey bulabilirsiniz burada. Damla sakızlı ve mahlepli Paskalya çöreği de cabası!
Paskalya Çöreği
Üstün Palmie’nin Paskalya çöreğini anmışken, dünyanın birçok yerinde Paskalya için hazırlanan çöreklerden bahsetmeden olmaz.
- Paskalya çöreği genellikle Kutsal Cuma’da pişiriliyor.
- Avrupa ve Amerika’da “Hot Cross” ismi ile geçen mayalı, baharatlı ve içi kuru meyveli çörekler en bilinen Paskalya çöreklerinden. Çöreklerin üzerindeki haç Hz. İsa’nın öldürüldüğü haçı temsil ederken; Hot Cross’un baharatlı olması Hz. İsa’yı mumyalanmak için kullanılan baharatlardan kaynaklı.
- Kutsal Cuma’da pişirilen Paskalya çöreğinden bir parça ayırıp tüm yıl saklamak bazı kültürlerin Paskalya gelenekleri arasında. Evde hasta mı var? Bu çörekten küçük parça kırılıp yediliyor. İnanca göre Paskalya çöreği hastalıklara birebir!
- İngiltere’de baharatlı ekmeklerin özel bayramlar dışında satılmasının yasak olduğu bir dönem var. Kutsal Cuma’da ortaya çıkan Paskalya çöreği bu sebepten İngiltere’de popüler.
- Rusların vazgeçilmez Paskalya gelenekleri arasında kulich adını verdikleri Paskalya pastası var. Kulich, hem görünüm hem de lezzet olarak İtalyanlar’ın panettone’sine benziyor. Farkı ise üstünün beyaz kremayla kaplı olup, renkli şekerlemelerle süslü oluşu. Genellikle bu pasta Rusça “Mesih Dirildi!” cümlesinin baş harfleri olan “ХВ” ile süsleniyor.
Eğer siz de evde Paskalya çöreği yapmak isterseniz bu yazımızdan tarife göz atabilirsiniz.
