1959 yılından beri kutlanan Dünya Çocuk Hakları Günü, insanlığın geleceği olan çocuklarımızın daha iyi bir yaşam kalitesine sahip olması amacıyla oluşturuldu. Biz de bugünün anlam ve önemini daha iyi kavrayabilmek amacıyla sizler için çocuk hakları nelerdir sorusuna yanıt aradık.
Çocuk Hakları Ne Anlama Geliyor?
Birinci Dünya Savaşı sonrası globalize olmuş bir dünya ve yüksek etik değerlere sahip modern bir toplumun gelişimiyle birlikte insanların ve hayvanların doğuştan bazı haklara sahip olduğu görüşü tüm dünyaya sirayet etti. Çocuk istismarını da göz önünde bulunduran Birleşmiş Milletler, 1959 yılında Çocuk Hakları Beyannamesi adı altında bir bildiri yayınladı. Bu bildiriyle tüm dünya genelindeki çocukların haklarını tanımlandı ve korunması taahhüt edildi.
Yayınlanan bildirgeden 40 yıl sonra, 20 Kasım 1989’da 196 taraf ülkenin katılımıyla Çocuk Hakları Sözleşmesi imzalandı. Peki sözleşmeye göre dünyada yaşayan çocukların sahip olduğu haklar neler? Gelin göz atalım…
Çocuk Hakları Sözleşmesi
Fotoğraf: United Way of the Lower Mainland
1990 yılında ülkemiz de dahil olmak üzere neredeyse tüm dünyada yürürlüğe giren Çocuk Hakları Sözleşmesi, 54 madde ve birçok alt maddeye sahip. Tarafları birbirine bağlayan hukuki maddeleri bir kenara koyarsak Çocuk Hakları Sözleşmesi’ndeki en önemli maddeleri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Madde 1: Erken yaşta reşit olma durumu hariç, 18 yaşına kadar her insan çocuk sayılır.
- Madde 2: Taraf devletler, bu sözleşmede yazılı olan hakları kendi yetkileri altında bulunan her çocuğa, kendilerinin, ana-babalarının veya yasal vasilerinin sahip oldukları ırk, renk, cinsiyet, dil, siyasal ya da başka düşünceler, ulusal, etnik ve sosyal köken, mülkiyet, sakatlık, doğuş ve diğer statüler nedeniyle hiçbir ayrım gözetmeksizin tanır ve taahhüt eder.
- Madde 7: Çocuk, doğumdan hemen sonra derhal nüfus kütüğüne kaydedilecek ve doğumdan itibaren bir isim hakkına, bir vatandaşlık kazanma hakkına ve mümkün olduğu ölçüde ana-babasını bilme ve onlar tarafından bakılma hakkına sahiptir. Çocuğun uyruksuz kalması durumunda taraf ülkeler, gerekli hakları çocuğa sağlayacağını taahhüt eder.
- Madde 18: Devlet çocuğa dair yapılan her türlü bedensel veya zihinsel saldırıya karşı gerekli önlemleri ve cezaları uygular.
- Madde 22: Ülkeler herhangi bir mülteci çocuğa yardım etmek, ailesi ile bir araya gelmesini sağlamak ile yükümlüdür.
- Madde 27: Her çocuğun bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlaksal ve toplumsal gelişimini sağlama hakkı vardır.
- Madde 28: Her çocuğun fırsat eşitliğine dayalı eğitim hakkı vardır. İlköğretim herkes için zorunlu ve parasız olmalıdır. Devletlerin imkanı olmayan çocuklara eğitim imkanları yaratma zorunluluğu vardır.
- Madde 30: Soya, dine ya da dile dayalı azınlıkların bulunduğu topluluklarda çocuklar, bulunduğu etnisitenin görüşlerine inanma, kendi dinine inanma, kendi dilini kullanma hakkından yoksun bırakılamaz.
- Madde 32: Taraf devletler, çocuğun ekonomik sömürüye ve her türlü tehlikeli ya da sağlığını veya eğitim hayatını etkileyecek işlerde çalışmasına karşı korunmasını taahhüt eder.
Çocuk Hakları Ne Derece Uygulanıyor?
Fotoğraf: Army Amber
Öncelikle Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne dair ilginç bir bilgi verelim. Dünyanın en büyük gücü olarak kabul edilen, anlaşmanın imzalandığı ülke olan ABD, devlet anlamında çocuk haklarına taraf değil. Her ne kadar ABD’yi oluşturan eyaletlerin tamamında anlaşmanın hükümleri yasa olarak kabul edilse de bu sözleşme devlet genelinde kabul görmedi. ABD, sahip olduğu özgürlükçü politikalar ve uluslararası anlaşmalara olan “önyargıları” sebebiyle sözleşmeye taraf olmadıklarını belirtti.
Her uluslararası anlaşmada olduğu gibi kağıt üstünde çocukları korumak için yeterli görülen Çocuk Hakları Sözleşmesi, taraf devletlerin de bulunduğu birçok ülkede uygulanmıyor. Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), dünyanın birçok bölgesinde yaptığı araştırma sonucu son 10 yılda çocukları hedef alan 170 bin ihlal gerçekleştiğini belirledi.
UNICEF’in dikkat çektiği üzere çocuk hakkı ihlallerinin en çok yaşandığı bölgeler, yıllar boyu savaşla boğuşan Orta Doğu ve Afrika ülkeleri. Yıllardır bitmeyen savaşlarda zalim liderlerin çocukları savaş aracı olarak kullandığı belirlendi. Bazı bölgelerde eli silah tutan, savaşlara aktif olarak katılan çocukların yaş ortalamasının sekize kadar düştüğü saptandı.
Bunun dışında tüm dünyada hala çocuk işçiliği ve eğitimde fırsat eşitsizliği büyük bir sorun. Özellikle bu kötü ünle nam salmış Asya bölgesindeki çocuk işçilerin sayısı her geçen gün artmaya devam ediyor. Ucuz iş gücü sebebiyle zor şartlar altında çalıştırılan çocuklar, eğitim haklarından mahrum kalıyor. Ne yazık ki bu büyük suç, bizim ellerimizden çıkıyor. Ucuz ürünlere olan bağlılığımız, çocuk işçilerin artmasına vesile oluyor.
Son yıllarda internetin gelişmesiyle birlikte artan cinsel içerikli çocuk istismarı videoları ise neredeyse tüm dünyanın sorunu. Bugün en çok insan aktivitesinin bulunduğu ortamlardan olan sosyal medya platformlarında bile reşit olmayan çocukların cinsel içerikli videoları yayınlanıyor, pedofili kişiler tarafından oluşturulan gizli ağlar vasıtasıyla paylaşılıyor ve maddi kazanç kaynağına dönüştürülüyor.
İnsanlığın Geleceği Çocukların Elinde
Biz yetişkinler, biraz da vicdan muhasebemizi yapmalıyız belki de. Geleceğimiz yani çocuklarımız; bu yazıyı yazan ben, okuyan sizler ve kalan milyarlarca bedensel ve zihinsel yeterliliğe ulaşmış yetişkinlerin elinde. Yazıda verdiğimiz örneklere dayanarak çocuk haklarının dünyada ne derece arka plana atıldığını fark etmişsinizdir.
Bugün ailesi tarafından kötü muameleye maruz kalan, eğitim hayatı elinden alınan, bedensel ve zihinsel tacize maruz kalan, vatandaşı olduğu devlet tarafından kabul edilmiş haklarının sağlanmadığı her çocuğun yaşamını gözetmek zorundayız. Çocuklarımızı insan evriminin bir sonraki adımı olarak ahlaki ve zihinsel açıdan bizden daha iyi olacak şekilde yetiştiremezsek, övünçle anlattığımız “üstün” insan ahlakının ve medeniyetinin ne anlamı var?
Çocuklarımıza yarınlar olarak bakın, “daha çocuk” yaftasını yapıştırmayın. Kan ve dehşetle dolu insanlık tarihi, ancak bir çocuğun sahip olduğu sonsuz ve masum hayal gücü ile temizlenebilir.
Kapak Fotoğrafı: Unicef
