Savaş, her zaman insanlığa sadece yıkım ve ölüm getirmiştir. Bugün tarih kitaplarından okuduğumuzda bize yalnızca bir hikaye gibi gelir fakat insanlık, sıkıntılı dönemlerde birçok acıya maruz kalmıştır. Biraz olsun dönemin insanlarını anlamak ve hissetmek için başvurabileceğimiz gazeteler, dergiler, romanlar bulunmakta. Tozlu Gazete Kupürleri serimizde adından da anlaşılacağı gibi eski gazete manşetleri sayesinde insanlık tarihini değiştiren olayları medya aracılığıyla takip edeceğiz.
İlk yazımızda insanlığın ilk büyük savaşı Birinci Dünya Savaşı’nı konu ediniyoruz. İmparatorlukların yıkılması, ulus devletlerin ortaya çıkması, İnsan Hakları Bildirgesi’nin uygulanması, Birleşmiş Milletler Cemiyeti’nin kurulması gibi pek çok önemli olayın kaynağı olan Birinci Dünya Savaşı, 1914-1918 yılları arasında yaşandı. Günümüzde birden fazla dünya savaşı gördüğümüz için Birinci Dünya Savaşı olarak adlandırıyoruz fakat dönemin insanları ona Büyük Savaş diyordu. Büyük Savaş’a toplam 85 milyon asker katıldı. Savaş sonunda gelen yıkımın yanında 8.5 milyon ölü, 21 milyon yaralı ve 7 milyon kayıp asker ve sivil zayiatı oluştu. Pek çok teknolojik ve askeri atılım bu dönemde sağlandı. İkinci Dünya Savaşı’na sebebiyet veren ve mağlup ülkelere uygulanan ağır antlaşmalar imzalandı. Ülkemizin de içinde bulunduğu savaş, Türkiye’ye ağır yaralar açtı ve Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmasına sebep oldu. Kurulan birçok yeni devlet, savaş tazminatları altında ezildi. Galip devletlerin savaş sonrası sömürgecilik faaliyetlerini artırmasıyla sanayileşme hızlandı ve dünyamızın ekolojik dengesi dönüşü olmayan bir yola girdi. Peki bu büyük yıkım nasıl başladı?
Arşidük Franz Ferdinand Suikasti
Görsel: flickr.com
Bu olay, artık hepimizin ezberinde. Tarih kitaplarından Birinci Dünya Savaşı’nın Avusturya-Macaristan Arşidük’ü Franz Ferdinand’a düzenlenen suikast ile başladığını olarak öğrendik. Sırp milliyetçi bir teröristin Arşidük’e arabasında saldırmasıyla Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Sırbistan’a savaş ilan etti. Sonrasında Rusya’nın desteğini alan Sırbistan’a karşı Almanya da Avusturya-Macaristan’ın yanında oldu. Milyonlarca insanın ölümü sadece tek bir suikaste mi bağlıydı? Tabii ki hayır. Almanya’nın sömürgecilik yarışında geri kalması, Rusya’nın Balkanlar ve Akdeniz projeleri gibi pek çok sebep yıllardır bulunmaktaydı. Sadece fitil ateşlendi.
Görselde İngiliz gazetesinde yayınlanan sol üstteki manşete baktığımızda, “Avusturyalı Varis ve karısı öldürüldü” yazdığını görüyoruz. Görselin kalanında ise suikastın detayları, olayın gerçekleştiği bölgenin krokisi ve Franz Ferdinand’ın fotoğrafı bulunmakta.
Peş Peşe Gelen Savaş İlanları
Görsel:Library of Congress, Serial and Government Publications Division.
Savaşın kapıda olduğu belliydi. Rusya ve Almanya gibi iki büyük devletin karşı karşıya gelmesiyle yavaş yavaş taraflar belli oluyordu. Kendisi de bir imparatorluk olan Osmanlı, tehlikenin kapılarında olduğunu fark edip 1 Ağustos 1914’te Almanya ile gizli bir anlaşma imzaladı. Almanya ve Avusturya-Macaristan tehlikesine karşı tetikte olan İngiltere, 4 Ağustos 1914’te Almanya’ya savaş ilan ederek Rusya’nın yanında olduğunu belirtti.
The New York Times gazetesinin 5 Ağustos 1914 tarihli sayısında manşet olarak “İngiltere, Almanya’ya savaş ilan etti; İngiliz gemisi battı; Fransız gemileri, saldıran Alman ve Belçika gemilerini mağlup etti; 17 milyon asker, sekiz ulusun büyük savaşına katıldı; Büyük İngiliz ve Alman donanmaları boğuşmak üzere; Lusitania yelken açarken rakip savaş gemileri bu limanda” başlığı atılmış. Gazetenin kalanında savaşın gidişatı ve gemilerin kalkış yaptığı limanın fotoğrafı aktarılmış.
Görsel:Library of Congress, Serial and Government Publications Division.
Sunday Star gazetesinde yer alan haberde manşet olarak “İtalya, talepleri karşılanmayınca Türkiye’ye savaş ilan etti. Bu eylemin bir diğer sebebi Libya İsyanına karşı toplanan Müslüman Yardımları oldu” yazmakta.
Büyük Savaşta Devletler Birbirine Yardım Ediyor
Görsel:Library of Congress, Serial and Government Publications Division.
O döneme kadar insanlık tarihinin gördüğü en büyük savaşta, devletlerin tek başına ayakta durması imkansızdı. Bu sebeple oluşan taraflar doğrultusunda sürekli bir malzeme ve asker alışverişi bulunmaktaydı. Bridge Report gazetesinde yer alan karikatürde, Avrupa’da büyük bir karışıklık varken Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun İstanbul’a silah yardımı yapması mizahi bir şekilde resmedilmiş.
Savaş Çirkin Yüzünü Gösteriyor
Görsel:Library of Congress, Serial and Government Publications Division.
13 Şubat 1916’da New York Times gazetesinde savaşın yıkımı konu edilmiş. Sağ üstte verilen zayiatlar sonrasında Saray’da anma toplantısı düzenleyerek dua eden Padişah’ı ve orduların komutanı Enver Paşa’yı görebiliyoruz. Altta ise savaş için asker toplama alanına yürüyen İngiliz üniversiteli gençler bulunmakta. Sayfanın kalanında İngiltere’deki bir cephenin fotoğrafı paylaşılmış.
Görsel:Library of Congress, Serial and Government Publications Division.
Yine aynı gün paylaşılan bir diğer haberde, İtalyanların savaşta zehirli gaz kullanmaya başladığı yazılmış. Altta ise İtalyan Topçu Birliğinin kar içinde, zorluklarla savaş toplarını tepeye çıkarması fotoğraflanmış.
Ruslar ve İngilizler Beraber Saldırıyor
Görsel:Library of Congress, Serial and Government Publications Division.
Osmanlı İmparatorluğu savaşa giren ülkeler arasında en büyük toprak bütünlüğüne sahip ülkelerden biriydi. Bu sebeple pek çok cephede savaş vermekteydi. Yakın zamanlarda Kafkasya Cephesinde Ruslara karşı, Arap Yarımadası’nda İngilizlere karşı mücadele veren Osmanlı bitap düşmüştü.
1915 yılında yayınlanan haberde Rus ordularının Osmanlı topraklarına ilerleyişi resmedilmiş. Yazının kalanında zorlu coğrafi koşullar sebebiyle ordunun çektiği sorunlar anlatılmış.
Gelibolu’da Beklenmedik Savunma
Görsel:Library of Congress, Serial and Government Publications Division.
Hasta adam olarak resmedilen Osmanlı İmparatorluğu’nun Gelibolu Savaşı’nda galibiyet alması İtilaf devletlerini şaşkına uğrattı. Türkiye Cumhuriyeti’ne gidiş yolunda önemli olan bu savaş, Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmasını geciktirdi.
New York Tribune gazetesinde yer alan haberde manşet olarak “Dardanel–Kayıp mı Yoksa Felaket mi?” başlığı atılmış. Yazının devamında Osmanlı’nın Gelibolu’da yaptığı savunma ve savaşın gidişatı hakkında değerlendirmelere yer verilmiş.
Savaş Bitti
Görsel: flickr.com
Telegraph & Star gazetesinin 11 Kasım 1918 tarihli sayısında Dünya Savaşı’nın bittiği duyuruldu. Milyonlarca insanın ölmesine ve anavatanlarından olmasına sebep olan savaş sona ermişti. İnsanlık tarihinin en önemli olaylarından biri olarak tarih kitaplarında yer aldı. Bugün bile etkileri hissedilen savaş, tam tamına 4 yıl sürdü ve 17 devletin katılımıyla gerçekleşti. Savaş ne galip devletlere ne de mağlup devletlere kazanç getirdi. Savaş boyunca harcanan kaynaklar, ilerleyen senelerde kıtlığa ve ekonomik bunalıma sebep oldu. Tüm bunlara rağmen insanlık dersini almamıştı. Gelecekte olacak İkinci Dünya Savaşı, daha savaşın bitiminden birkaç yıl sonra kapıyı çalmaya başlamıştı.
