Arılar… Doğanın en titiz mühendisleri, ekosistemin görünmez omurgası. Onların kanat çırpışlarında, dünyanın en eski ve en karmaşık iş birliği kodları saklı. Bugün, o kanatların üzerinde bir yük var: görünmeyen, sessiz ve ölümcül bir yük. Plastik ve onun küçük parçalara ayrılmış hali olan mikroplastikler.
Avrupa genelinde yapılan geniş kapsamlı bir çalışmada, 315 arı kolonisinin çoğunda PET plastik gibi sentetik malzemeler tespit edildi. Bu parçacıkların sadece kovanlarda değil, balın içinde bile bulunması, bana kalırsa insanlığın kendine attığı en acı tokatlardan biri. Oxford Üniversitesi’nden Prof. Richard Thompson’ın dediği gibi:
“Plastik çağımızın en sinsi kirleticisi. Her yerde, hatta orada olmaması gereken balın içinde bile.”
Bu tabloyu gördüğümde yalnızca doğanın değil, gelecek nesillerin hakkını yediğimiz düşüncesi boğazıma düğümleniyor. Bizler konfor adına ürettiğimiz tek kullanımlık plastiklerle, aslında çocuklarımızın sofrasından ekmeği, çiçeklerden poleni, tarlalardan verimi çalıyoruz.
Ekosistemin Atom Bombası Mikroplastikler
ABD’nin plastik lobileri, hâlâ tek kullanımlık plastiklerin kullanımını sınırlamakta dünyanın gerisinde kalmasına neden oluyor. Bazı eyaletlerde plastik torba yasakları bile geri çekildi. Çevre aktivistleri bu durumu “ekosistemin atom bombası” olarak adlandırıyor. Yavaş yavaş, sessizce ama geri dönüşsüz biçimde işleyen bir felaket…
Tek kullanımlık plastikler yalnızca doğada çözülmeden yüzlerce yıl kalmakla kalmıyor; parçalanarak mikroplastiklere dönüşüyor. Mikroplastik zararları ise saymakla bitmiyor… Bu yapılar toprağa, suya, havaya ve nihayetinde gıdamıza karışıyor. Denizlerdeki yaşamdan tarım topraklarına, arıların topladığı polenlerden içtiğimiz suya kadar her yerdeler… Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) verilerine göre, her hafta ortalama bir kredi kartı büyüklüğünde mikroplastiği vücudumuza alıyoruz. Mikroplastik kirliliği içimize işliyor…
Bu zinciri kırmak için yapılabilecekler ise net:
- Tek kullanımlık plastik poşet, pipet, çatal-bıçak ve ambalajların yasaklanması
- Yeniden kullanılabilir ve biyobozunur malzemelerin teşvik edilmesi
- Üretici sorumluluğu politikalarının uygulanması (plastik üreticilerinin geri dönüşüm sürecinden sorumlu tutulması)
- Tüketicilerin tek kullanımlık ürün yerine uzun ömürlü alternatiflere yönlendirilmesi
Geceyi Susturan Işık
Mikroplastikler yetmezmiş gibi, arılar ışık kirliliğiyle de mücadele ediyor. Nature dergisinde 2017’de yayımlanan bir araştırma, sokak lambalarının bulunduğu alanlarda gece polinatörlerinin çiçek ziyaretlerinin %62 oranında azaldığını ortaya koydu. Bu yalnızca arılar için değil, tüm bitki çeşitliliği ve gıda zincirimiz için ölümcül bir zincirleme etki demek.
Cambridge Üniversitesi’nden Prof. Emily Bernhardt’ın uyarısı hâlâ kulaklarımda:
“Eğer polinatörleri kaybedersek, sadece ekosistemin değil, gıda zincirimizin de temeli çöker.”
Kimyasal Kokteyller
Arılar artık tek bir kimyasalla değil, ölümcül kokteyllerle karşı karşıya. Pestisitler, antibiyotikler ve hava kirliliği; hepsi bir arada.
University of Reading’in 2025 raporu, tarımda kullanılan antibiyotiklerin bile kovanlara ve ballara sızdığını gösterdi. Bu maddeler, polinatörlerin yiyecek arama davranışlarını bozuyor, koloni sağlığını tehdit ediyor.
Çözüm Mümkün…
Raporun ortak yazarı Dr. Deepa Senapathi, yalnızca bilimsel değil, toplumsal ve bireysel adımların da şart olduğunu söylüyor:
“Polinatörler için güvenli alanlar yaratmak adına doğal yaşam alanlarımızı korumalı, iyileştirmeli ve yönetmeliyiz. Bahçelerimizde bile barınma ve beslenme alanları sunmak büyük fark yaratabilir. Ancak bu bireysel eylemler, politikaların desteğiyle birleştiğinde gerçek anlamda etkili olabilir.”
Önlemler belli:
- Antibiyotik ve pestisit kirliliğini sınırlayacak yasal düzenlemeler
- Elektrikli araçlara geçiş ile hava kirliliğinin azaltılması
- Güneş enerjisi santrallerinde çiçek açısından zengin habitatlar oluşturulması
- Yüksek nektar ve polen içeren bitkilerin yaygınlaştırılması
- Tek kullanımlık plastiklerin üretim ve tüketiminin kademeli olarak durdurulması
Arıların kanat çırpışları artık yalnızca doğanın ritmini değil, bir tür alarmı da taşıyor. Balın içinde plastik, gecede sessizlik, tarlada kimyasal kokteyller… Hepsi bize şunu söylüyor:
Eğer bugün harekete geçmezsek, yarının sofralarında yalnızca boş tabaklar, suskun çiçekler ve sessiz tarlalar kalacak. Ve bu sessizlik, bizim mirasımız olacak.
Bilgi Kutusu: Küresel Plastik Krizi
Yıllık üretim: Dünyada her yıl 400 milyon ton plastik üretiliyor. Bunun yarısından fazlası tek kullanımlık ürünlerden oluşuyor. (UNEP, 2024)
Geri dönüşüm oranı: Küresel plastik atıklarının yalnızca %9’u geri dönüştürülüyor. Geri kalanı yakılıyor, depolanıyor veya doğaya bırakılıyor. (OECD, 2023)
Doğada çözülme süresi:
- Plastik poşet: 20–100 yıl
- PET şişe: 450 yıl
- Balıkçı ağı: 600 yıl (WWF, 2022)
Arılara etkisi: Mikroplastikler polen ve nektar kaynaklarını kirleterek arıların beslenme davranışlarını bozuyor, kovanların sağlığını tehlikeye atıyor.
İnsana etkisi: İnsanlar haftada ortalama 5 gram mikroplastik tüketiyor — bu, bir kredi kartı ağırlığına eşdeğer. (WWF, 2019)
Çözüm önerileri:
- Tek kullanımlık plastiklerin kademeli olarak yasaklanması
- Yeniden kullanılabilir ürünlerin yaygınlaştırılması
- Üretici sorumluluğu yasalarının uygulanması
- Bireysel tüketimde plastik azaltma alışkanlıklarının benimsenmesi
