2020 yılının başlarında patlayan çip krizi, tüm teknoloji dünyasını esiri altına aldı. Çip üretiminin yoğun olduğu ülkelerde gerçekleşen üretim sıkıntıları, binlerce teknoloji firmasının milyonlarca dolar zarar etmesine yol açtı. Peki, çip krizi nedir ve bu kriz neden ortaya çıktı?
Teknolojide Büyük Sıkışma: Çip Krizi
Fotoğraf: StarFlames
Çip krizi nedir sorusunun en basit cevabı, bir arz talep dengesizliği durumudur. Geride bıraktığımız 20 yılda teknolojinin büyük bir hızla gelişmesi, neredeyse her alanda çiplere ihtiyaç duyulmasına sebep oldu.
Bugün çip dediğimiz şeyler, entegre devreler olarak adlandırılan, farklı işlev ve görevlerde kullanılabilen hesaplayıcı elektronik elemanları anlamına geliyor. Çipler, en basit oyuncaklardan kompleks süper bilgisayarlara kadar her alanda kullanılıyor.
2020 yılında pandeminin de etkisiyle çip üretimi sekteye uğradı. Ayrıca politik sorunların da pandemi ile birleşmesi, devasa bir kıtlığa yol açtı.
Çip krizinin sebeplerine geçmeden önce dünyada çip üretiminin nasıl gerçekleştiğini incelememiz gerekir. Apple, Microsoft, Sony, Tesla gibi dev teknoloji firmaları, ürünlerinde kullanacakları çipleri kendileri üretmek yerine yalnızca çip üretimi üzerine uzmanlaşmış şirketlerden satın alırlar. Yani firmalar, çip teknolojilerinin eşsizliği ile ilgili ne kadar övünseler de Samsung’un da Apple’ın da çipleri aynı fabrikadan çıkar. Bunun sebebi çip üretim tezgahlarının, her yeni modelde değişen çip teknolojilerine göre düzenlenmesi ve kurulmasının fazlasıyla masraflı olması. Bir fabrika, yalnızca çip üretimi üzerine yoğunlaştığı zaman farklı model ve markalar için otomasyon sistemlerle çip üretmek oldukça basit hale geliyor.
Dünyada çip üretiminin en çok yapıldığı yerler Tayvan, Çin ve Japonya gibi Asya ülkeleri. Özellikle Tayvan’da bulunan TSMC (Taiwan Semiconductor Manufacturing Company), çip marketinin %51’ini kontrol ediyor.
Çip Krizinin Sebepleri Neler?
Fotoğraf: Marco Verch
- Pandemi:
Pandemi ile yüz yüze çalışma ve eğitimin bitme noktasına gelmesi, birçok insanın hayatını online olarak sürdürmesine yol açtı. Üstüne üstlük evlerde tıkılı kalan milyonlarca insan, ev hayatını daha eğlenceli hale getirmek için oyun konsolları ve bilgisayar oyunlarına yöneldi. Hal böyleyken bilgisayar, akıllı telefon ve tablet gibi iletişimi sağlayan aygıtlara talep arttı. Bu beklenmedik talebi karşılayamayan şirketler, çip üreticilerini sıkıştırdı. Yeterli altyapısı olmayan üreticiler ise milyonlarca dolar para kaybetmek pahasına aynı savaş zamanı çıkarılan ekmek karneleri gibi şirketlere limitli sayıda çip yollayabildi.
- Çin-Amerika Ticaret Savaşları:
2020 yılının yaz aylarına damgasını vuran Çin-Amerika ticaret anlaşmazlığı, çoğunluğu Asya’da bulunan çip sektörünü büyük ölçüde etkiledi. Amerika’da alınan kararlar neticesinde Amerikan menşeli firmalar, Çin’den çip ithal edemez hale geldi. Haliyle gözünü Tayvanlı üretici TSMC’e çeviren firmalar, halihazırda büyük bir yük altında olan şirketin üretim hatlarının daha da dolmasına sebep oldu.
- İklim Değişikliği:
Çip sektörü , bir sonraki maddelerde daha detaylıca bahsedeceğimiz üzere iklim değişikliğinde çok büyük etkiye sahip. 2020 ve 2021 yıllarında doğa, sonunda çip sektöründen öcünü aldı. Asya’dan sonra en büyük çip üreticisi ülkelerden olan Amerika’yı vuran Uri Kış Fırtınası, Samsung ve NXP Semiconductors çip fabrikalarının günlerce kapalı kalmasına sebep oldu. Fabrikaların yeniden tam verimle çalışmaya başlaması ise ayları buldu.
Öte yandan TSMC fabrikaları ise büyük bir su kıtlığına yakalandı. Kaliteli çip üretiminde büyük önem arz eden saf su, fabrika yakınındaki kaynakların kuruması sebebiyle elde edilemedi. Haliyle fabrikaların çip üretimi neredeyse durma noktasına geldi.
Ayrıca Japonya ve Almanya gibi diğer çip üreticisi ülkelerde art arda yaşanan fabrika yangınları da çip krizinin nedenleri arasında yerini aldı.
Çip Krizinin Sonuçları
Şu an içinde olduğumuz için çok fazla dile getirilen bir sorun olmasa da son 25 yılın belki de en büyük ölçekli ticari-teknolojik krizlerinden birini yaşıyoruz. Çip krizi hala çözülmüş değil. Teknolojik aletlerde kullanılan çiplerin temin edilememesinin ise çok ağır sonuçları oldu.
- Toyota araç üretimini %40 oranında yavaşlattı.
- General Motors, Kuzey Amerika genelinde araç üretimini bir aydan uzun süre boyunca durdurdu.
- Çip krizinden en çok etkilenen sektörlerden olan otomotiv sektörünün yalnızca 2021 yılında 210 milyar dolar zararı uğradığı düşünülüyor.
- Kripto para madenciliğinde kullanılan ekran kartlarının stoklanması, zaten sektörün sorunlarından biriydi. Çip krizinin de eklenmesiyle ekran kartları karaborsada market fiyatının neredeyse üç katına satılmaya başladı.
- Sony ve Microsoft’un 9. nesil oyun konsolları Xbox Series X ve Playstation 5, aylarca teslimat ve üretim sıkıntısı çekti. Şu an sınırlı sayıda üretilebilen konsollara ulaşmak neredeyse imkansız. Aynı ekran kartları gibi oyun konsolları da karaborsaya düştü.
- Uzmanlara göre çip krizinin 2024 yılına kadar sürmesi bekleniyor.
Çip Üretiminin Çevreye Zararları
Fotoğraf: Wikimedia Commons
Daha önce de belirttiğimiz üzere çip sektörü masum bir sektör değil. Ortalama bir çip fabrikası, aylık 26 bin ton saf su tüketiyor. Çip üretimi sonrası arta kalanların %60’ı zehirli atık suya dönüşüyor. TSMC fabrikaları, yalnızca 2019 yılında 63 milyon ton su tüketerek ülkede kuraklığa sebep oldu.
Öte yandan çip üretiminin karbon ayak izi de bir hayli büyük. Greenpeace’in yaptığı araştırmalara göre TSMC’in devasa fabrikaları, 2020 yılında Tayvan’daki elektrik tüketiminin %5’ine tek başına sebep oldu.
Çiplerde yalıtkan malzeme olarak kullanılan plastik türevi pek çok madde, sonrasında elektronik atık olarak da doğaya zarar veriyor.
Çip krizi, belki de hak ettiğimiz bir şeydi. Çünkü çip krizinin başlamasıyla birlikte silkelenen sektör, çevreye olan etkilerinin farkına vardı. Tayvanlı TSMC dahil olmak üzere pek çok şirket, 2050 yılına kadar karbon nötr olma sözü verdi. Daha yeşil çiplerin üretimi için ise büyük bütçeler ayrıldı. Çipler, modern hayatımızın olmazsa olmazlarından, onları bir anda hayatımızdan çıkaramayız. Bugün sürdürülebilir olarak kabul ettiğimiz teknolojiler bile çiplere ihtiyaç duyuyor. Fakat her şeyde olduğu gibi onları da daha çevreci yapmamızın bir yolu var.
Kapak Fotoğrafı: Marco Verch
