Kompost Nedir? Evde Kompost Nasıl Yapılır?

Güncelleme Tarihi: 25 Temmuz 2022

Günlük yaşamımızda çöpe attığımız gıdanın çoğu, meyve ve sebze kabukları gibi organik atıklardan oluşuyor. Bu noktada da kompost nedir sorusunun yanıtı önem kazanıyor çünkü kompost sayesinde bu organik atıkları yeniden dönüştürmek mümkün. Bu yüzden ilk olarak bu soruyu tüm detaylarıyla yanıtlamak gerekiyor.

Kompost Nedir?

Fotoğraf: Lenka Dzurendova

Kompost, organik atıklardan toprağı ve bitkileri zenginleştirebilecek bir gübre elde etme sürecine deniyor. Normal şartlar altında bakteriler, mantarlar, solucanlar ve diğer organizmalar organik atıkları yavaş yavaş çürütüyor. Bu çürütme işlemi esnasında ortaya nitrojen, potasyum ve fosfor gibi bitkiye faydalı bazı kimyasallar çıkıyor. Bu kimyasallar bitkilerin toprakla besin alışverişi yapmasını kolaylaştırıyor ve bitkiye iyi geliyor. Bu yüzden de kompost yapımı söz konusu olduğunda yavaş ilerleyen bu kimyasal süreci dış müdahaleler ile hızlandırıyoruz. Bunu da kimyasal ayrışmayı yapan canlılara daha uygun bir ortam sağlayarak yapıyoruz. Sonuçta ortaya çıkan verimli maddeye de kompost ismini veriyoruz.

Peki bitkilerin faydalanması için evde kompost yapımı nasıl olmalı?

Evde Kompost Nasıl Yapılır?

Fotoğraf: Garreth Willey

Kompost yapımında aktif rol oynayan organizmaların bu işlemi gerçekleştirebilmesi için dört temel şeye ihtiyacı var. Bunları nitrojen, karbon, hava ve su şeklinde sıralayabiliriz. Verimli bir kompost için bu dörtlüyü doğru oranda karıştırmak gerekiyor. Mesela nitrojen için ‘yeşiller’ ve karbon için ‘kahverengiler’ gerekiyor.

Daha detaylı bir biçimde inceleyecek olursak:

• Organizmaların ayrıştıracağı organik atıklara kısaca ‘yeşiller’ diyoruz. Bu yeşiller ayrıştıktan sonra bitkileri besleme görevi görüyor. Mesela yeni kesilmiş çim, meyve ve sebze kabukları ya da kahve çekirdekleri gibi organik atıklar nitrojen olarak zengin atıklar. Bu yüzden kompostunuzda yeşiller olarak bu atıkları kullanabilirsiniz.
• Kahverengiler ve bünyelerinde bulunan yoğun karbon ise kompostu yaratan organizmalara besin sağlama görevine sahip. Ölü yapraklar, dallar ve kağıt gibi maddeleri kahverengiler kategorisinde kullanıma uygun.
• Son olarak elbette her canlının hayatta kalması için su ve oksijene ihtiyacı var. Bu yüzden güzel bir havalandırma sistemi ve doğru miktarda su ile organizmaları desteklemek gerekiyor.

Tüm bunları netleştirdikten sonra ev tipi kompost için uygulamak gereken adımları sıralarsak:

1. Kompostunuzu biriktirebileceğiniz bir kompost kutusu edinerek işe başlayabilirsiniz. Bunun için 85 litrelik bir kutu yeterli olur.
2. Kompost yapımı için altın kural, tüm atıkları doğru katmanları oluşturarak atmaktır. Katmanlara başlarken, ilk katmanda mutlaka kuru ürünler yani kahverengiler yer almalıdır. Devamında katman oluştururken ise bir kat yeşil ürünler bir kat kahverengi ürünler şeklinde ilerleyebilirsiniz. Kompostun içi ne çok ıslak ve de çok kuru olmalıdır.
3. İkinci altın kuralımız ise poşetin veya kutunun mutlaka oksijenle temas etmesi ve birkaç günde bir ufak hareketle karıştırılarak her köşesine hava akışının sağlanmasıdır. Kutunun yüzeyinde küçük küçük delikler açarak içerisinin hava almasına izin vermeyi unutmayın.

Kompost atıkları muhtemelen 2-6 hafta içerisinde ayrışmaya başlayacaktır. Ancak kompostunuz tam olarak ne zaman gübre haline gelir sorusunun cevabı yaşadığınız bölgeye göre değişiklik gösterebilir. Ürünler sıcak iklimlerde iki ay içerisinde çözünebilirken soğuk iklimlerde bu süre 4-6 ayı bulabiliyor. Kompost nasıl yapılır sorusunu da ardımızda bıraktıktan sonra kompost türlerine geçebiliriz.

Solucan Kompostu Nedir?

Fotoğraf: Sippakorn Yamsakikorn

Kompost yapımında görev alan organizmalar arasında solucanlar da bulunur. Özellikle hızlı kompost elde etmek gibi bir derdiniz yoksa, kokusuz olduğu için solucan kompostuna yönelebilirsiniz. Ancak belirtelim; bu kompostun tamamlanması 3-6 ay kadar sürebilir.

Solucan kompostu yapmak için özel olarak satılan kompost solucanlarına başvurabilirsiniz. Bu solucanları yukarıda belirttiğimiz adımlara uyarak hazırladığınız bir kompost kutusuna bırakın. Farklı olarak dikkat etmeniz gereken tek nokta, bu kompostun zeminine karbonca daha zengin, yani bol kahverengili bir yatak yapmak. Bir de solucanları haftada bir beslemek için ufak bir kahverengi-yeşil karışımı hazırlamanızı öneririz.

Sıcak Kompost Nedir? 

Sıcak kompost, kompostu ayrışmaya bıraktığımız sıcaklığı artırarak daha kısa sürede tamamlanmasını sağladığımız yönteme denir. Bu yöntemde kompostu güneşe bırakarak yaklaşık 55-60 dereceye kadar ısınmasını sağlarız. Bu aralık önemlidir çünkü kompost daha da ısınırsa organizmalar ölür. Ancak belirttiğimiz sıcaklık aralığında organizmalar daha hızlı çalışırken komposta zararlı bakteriler bu sıcaklığa dayanamazlar. Eğer kompost 55 derecenin altına inerse, içindekileri dikkatlice karıştırmanızı tavsiye ederiz. Böylelikle kompostun ısınmayan kısımları da ısınmaya başlayacaktır.

Soğuk Kompost Nedir?

Soğuk kompost ise kompost türleri arasında en rahat yapılanıdır. Çünkü ne solucan kompostu gibi ek bileşenlere ihtiyaç duyar, ne de sıcak kompost gibi belirli bir sıcaklığı korumak gerekir. Yukarıda sıraladığımız kompost adımlarını uygulayıp karışımınızı kuru ve gölgeli bir yere koyarsanız soğuk kompost yapmak için başka bir adım atmanıza gerek kalmaz.

Kompost Atıklar Nelerdir?

Fotoğraf: Joshua Huehne

Mutfağımızda bulunan birçok ürünü kompost yapabiliriz:

• Yenmeyen meyve – sebzeler ve kabukları
• Yağlı olmayan, et ve süt ürünü içermeyen tüm yemek artıkları, bayat ekmek
• Yumurta kabukları
• Poşet çaylar ve kağıt kahve filtreleri
• Çerez kabukları
• Parçalara ayrılmış gazete, peçete, karton kutular (yumurta kutuları gibi) ve havlu kağıt

Kompost Yapmanın Püf Noktaları

Kompost nedir, nasıl yapılır soruları ve kompost türlerini netleştirdikten sonra geriye kompost yapımı için dikkat etmemiz gereken bazı püf noktalar kalıyor. O püf noktaları sıralayacak olursak:

• Püf nokta 1: Tereyağ, süt, krema, yumurta, et/tavuk kemikleri, soğan, balık gibi ürünler sinek, böcek çekebildiği ve çürüme sırasında kötü koku yayabildiği için komposta eklememenizi öneririz.
• Püf nokta 2: Evde kuru olarak komposta ekleyebileceğiniz ürün bulunmuyorsa meyve ve sebze kabuklarını bir süre buzdolabında bekletebilirsiniz.
• Püf nokta 3: Solucan kompostu yapacaksanız kahve çekirdeklerini bol tutun, solucanlar kahve çekirdeklerine bayılır!
• Püf nokta 4: Kompostunuza alg ve suyosunu ekleme şansınız varsa mutlaka ekleyin, bu organizmalar kompostunuzu zenginleştirir.
• Püf nokta 5: Sıcak kompostunuz ısınmıyorsa kompost malzemelerini artırabilirsiniz. Bu sayede kimyasal tepkimelerle daha fazla ısı ortaya çıkar.
• Püf nokta 6: Kompostunuzun dengesini ayarlarken ne kadar çok ‘yeşil’ koyarsanız o kadar az su koymanız gerektiğine dikkat edin.

Ev Tipi Kompost Hakkında Sık Sorulan Sorular

Fotoğraf: Kampus Production

Son olarak ev tipi kompostla ilgili en sık sorulan sorulara göz atalım…

Kompost Kaç Günde Olur?

Kompostun oluşma süresi, kompost türüne ve içeriğine göre değişir. Solucan kompostu 3-6 ay kadar sürerken sıcak kompost 4-6 haftada olabilir. Soğuk kompost da tıpkı solucan kompostu gibi 2-6 ay arasında tamamlanır. Bu süreler, içinde yaşadığınız iklime göre de değişiklik gösterebilir.

Komposta Neler Atılmaz?

Organizmaların çözündüremeyeceği plastikler, evcil hayvan atıkları, yağ, hastalık kapan bitkiler veya yumurta kabuğu gibi hayvansal gıdalardan kompost yapılmaz.

Kompost Koku Yapar Mı?

Sağlıklı bir kompost, etrafa kötü kokular yaymaz. Ancak komposta çözünmeyecek hayvansal gıdalar atarsanız bunlar kompostun kokmasına yol açar.

Atık Yağlar Ne Yapılmalı?

Mutfaktaki atık yağlardan nasıl kurtulmak gerekir? Atık yağlar ne yapılmalı? Cevaplar için tıklayın!

Kapak Fotoğraf: Rachel Claire