Sürdürülebilirlikte Teknoloji

Güncelleme Tarihi: 18 Ocak 2023

Dünya nüfusundaki dengesiz artış karşısında gezegenimizin kaynakları düşünüldüğünde insanın aklına tek bir soru geliyor; nereye kadar idare edeceğiz? Pek çok insan bu sorunun çözümü noktasında tamamen teknolojiye bel bağlamış durumda. İçinde yaşadığımız çağ göz önünde bulundurulursa bu hiç de şaşırtıcı değil. Gerçekten sürdürülebilirlik, teknoloji sayesinde mi mümkün? Yoksa teknolojiye rağmen mi?

Teknolojinin insanlara sağladığı imkanlar ortada ve giderek ivmelenen bir şekilde pek çoğumuzun hayallerinin bile ötesine evrilmiş durumda. Öyle ki her gün yaşanan onlarca gelişme ile birey bazında teknolojinin her açıdan takip edilmesi imkansız bir hale geldi. Tüm insanlar pek çok mesele için olduğu gibi dünyanın sürdürülebilirliği konusunda da sırtını teknolojiye yaslamış durumda. Fakat teknoloji, pek çok ihtiyacı karşılarken pek çok şeyi de ihtiyaç olarak kendisiyle beraber var ediyor.

Jevons Paradoksu

‘’Teknolojinin ihtiyaçları karşılarken ihtiyaçlar var etmesi’’ cümlesi tabii ki akıllara Jevons Paradoksu’nu getiriyor.

William Stanley Jevons, ünlü İngiliz iktisatçı ve mantıkçı. Aslında ortaya attığı tez oldukça basit; bir alanda ortaya çıkan teknolojik bir gelişme, söz konusu alandaki kaynağın verimli kullanımını mümkün kılar. Fakat bu durum, kaynağa olan talebi artırarak kaynağın eskisinden daha fazla tüketilmesine yol açar. Örneğin 10$’lık benzin harcayarak 10 km. yol kat edebildiğiniz bir arabaya sahipsiniz. Daha sonra arabanızda yaşanan bir teknolojik gelişme sayesinde ufak bir değişiklik yapılıyor ve artık 10 km. yol için 7$ harcamaya başlıyorsunuz. Fakat bu sizin daha az benzin tüketmenize neden olmuyor. Aksine arabanızla daha fazla yol gitmek istiyor ve daha fazla benzin tüketiyorsunuz. Tüm bu mantığa başka bir perspektiften de bakmak mümkün: Yeni bir teknoloji yeni kaynaklara ihtiyaç duyabiliyor. Örneğin Birinci Sanayi Devrimi’nden sonra teknolojideki gelişim, kömürü bir ham madde olarak ihtiyaç sınıfına sokmuşken daha sonra yine gelişen teknoloji sayesinde kömür gözden düşüyor ve bu sefer elektrik bir ihtiyaç haline dönüşüyor. Yani teknoloji, bir açıdan kömür tüketimini azaltmış gözükürken bir yandan da başka kaynaklara olan talebi artırıyor. Bu da teknolojinin sürdürülebilirlik üzerindeki etkisini bir illüzyon haline getirebiliyor.

Tabii ki meselenin tek perspektifi bu değil. Teknolojinin sürdürülebilirlik üzerindeki etkisini sadece Jevons Paradoksu ile açıklamak, pek çok olumlu katkıyı göz ardı etmek olur. Sürdürülebilir binalar, sürdürülebilir ulaşım, geri dönüşüm, biyoyakıt… Tüm bunlar ve daha fazlası gelişen teknolojiler sayesinde konuşabildiğimiz kavramlar. 2016’da Avustralya’da kurulan bir şirket, evlerinde güneş paneli bulunan ve bu enerjiyi depolayabilen müşterilerine depoladıkları enerjiyi internet üzerinden ihtiyaç sahiplerine satma imkanı tanıyor. Nijerya’da kurulan bir başka firma, plastik atıklarından dayanıklı ve düşük maliyetli tuğlalar üretiyor. Aynı zamanda firmanın ürettiği bu tuğlalar, lego prensibiyle kenetlendikleri için inşaat sırasında başka bir malzemenin tüketimine de ihtiyaç duyulmuyor. Bunlar gibi verilebilecek pek çok örneğin ışığında, teknolojinin sürdürülebilirlik açısından bir paradokstan fazlası olmadığına inanmak da oldukça güç.

Gerçekten İhtiyacımız Olan Ne?

Bana sorulacak olursa tüm bu bilgiler ışığında duracağımız yere bireysel olarak karar kılmamız bir soruya vereceğimiz cevapla mümkün; gerçekten ihtiyacımız olan ne? Öyle ki artan nüfus ve kaynak tüketimimiz düşünüldüğünde teknolojinin nimetlerine tamamen göz yummamız akıllıca bir tercih olmaz. Fakat aynı oranda birey olarak ihtiyaçlarımızın tamamen teknolojik gelişmeler ekseninde belirlenmesi de kulağa akıllıca gelmiyor. Aradaki bu dengeyi koruyarak sürdürülebilirlik açısından dünyaya karşı sorumluluğumuzu yerine getirmek istiyorsak, mesele teknoloji olduğunda neye gerçekten ihtiyaç duyduğumuzu ve neyin belki de sadece teknoloji fetişizmi olduğunu iyi saptamamız gerekiyor.