Güncelleme Tarihi: 2 Ekim 2021
Son birkaç gündür tüm dünyanın gündemi, küçük yatırımcıların organize olarak devasa yatırım fonlarına kök söktürdüğü GameStop olayı. Bu çok sık karşılaştığımız bir şey değil. Zaten gündem olma sebeplerinden biri de bu. Serbest piyasa ekonomisinin ve laissez-faire (bırakınız yapsınlar) felsefesinin yılmaz savunucuları olan iş insanları, birdenbire devletin olaya müdahil olması gerektiğini savunmaya başladı. Çünkü birkaç gündür tabiri caizse kendi yumruklarıyla dayak yiyorlar. Bu yüzden, kendilerini şu anda bulundukları konuma getiren kapitalist sistemin en temel ilkelerine bir anda karşı çıkar oldular. İşte bu kadar sansasyonel bir olaydan bahsediyoruz. Anlamak için fazlasıyla finansal terim öğrenmeyi gerektiren bu enteresan olayı, mümkün olan en basit şekilde ele almaya çalışacağım.
Wall Street vs. Reddit
Olay, Reddit’te bir araya gelen bir grup küçük yatırımcının Melvin Capital isimli dev yatırım fonuna savaş açmasıyla başladı. Savaşın odak noktası ise GameStop isimli oyun satış firmasıydı. GameStop, video oyunu satışı yapan bir firma. Dijital değil fiziksel kopya satıyorlar. Oyun dünyasının artık iyice dijitale kaymış olmasından dolayı son yıllarda kan kaybeden firma, pandemi sebebiyle iyice zorlanmaya başlamış. Wall Street bankerleri de GameStop firmasına karşı kısa pozisyon almış. Bir başka deyişle açığa satış yapmış. Olayı tam olarak anlamak için bu açığa satış yani kısa pozisyon alma mevzusunu idrak etmek gerekiyor.
Açığa satış yapmak demek, gelecekte fiyatının düşeceğini öngördüğünüz bir hisse senedini ödünç alıp şu anki fiyatından satmak demek. Hissesini ödünç aldığınız firmaya belirli bir süre sonra ödeme yapacağınızı taahhüt ediyorsunuz. Bu süre zarfı içinde de hisse senedi fiyatının düşmesini bekliyorsunuz. Örneğin hisse senedi fiyatı 10 dolar olan bir firmaya karşı kısa pozisyon aldınız diyelim. Bu firmadan ödünç aldığınız hisse senetlerini 10 dolara satıyorsunuz. 1 ay sonra hisse senedinin piyasa değeri 5 dolara düşüyor. Siz de senetleri ödünç aldığınız firmaya 5 dolar üzerinden ödeme yapıyorsunuz. Yani sonuç olarak 5 dolara aldığınız kağıtları 10 dolara satmış oluyorsunuz. Bu da her bir kağıttan 5 dolar kâr demek oluyor. Ancak elbette hisse senedinin fiyatı beklediğiniz gibi düşmeyebilir, hatta yükselebilir. Bu durumda da zarar etmiş oluyorsunuz.
Konuya geri dönecek olursak; GameStop hisselerinin fiyatı 9 dolar civarında seyretmekteydi. Melvin Capital’ın GameStop hisselerine kısa pozisyon aldığını öğrenen bir Reddit topluluğu, GameStop hisselerinden alım yapmaya başladı. Serbest piyasa ekonomisinde bir malın fiyatını o mala olan talep ile o malın arzı arasındaki denge belirler. Buna arz-talep ilişkisi denir. Basit şekilde açıklamak gerekirse, bir mala talep artarsa o malın fiyatı yükselir. Bahsi geçen Reddit topluluğu da GameStop hisselerini satın alarak talebi arttırmış oldu. GameStop gibi can çekişen firmaların hisse senedinin yükselmesi için çok ciddi bir talep artışı olması gerekir. Reddit’te bir araya gelen kullanıcılar, bu ciddi talep artışını sağladı. Yani bir nevi güçlerini birleştirmiş oldular. Bu sayede GameStop hisseleri 350 dolar civarına kadar çıktı. Hal böyle olunca Melvin Capital da GameStop’a karşı almış olduğu kısa pozisyonları kapatmak durumunda kaldı. GameStop hisselerindeki ortalama %900’lük artış, Melvin Capital’a 5 milyar dolar zarar ettirdi. Çoğumuzun hayal bile edemeyeceği bir miktar bu. Hızını alamayan küçük yatırımcılar; Nokia, BlackBerry gibi düşüşte olan firmalara da aynı yöntemi uygulayarak hisse senetlerinin fiyatlarını arttırdılar ve büyük yatırımcılara haddi hesabı olmayan zararlar yaşattılar. Bunun üzerine küçük yatırımcıların işlem yaptığı Robinhood gibi web siteleri çeşitli işlem kısıtlamaları getirerek büyük yatırım fonlarını korumaya çalıştı.
Dijital Aktivizm Mi Hür Teşebbüs Mü?
ABD’nin finans merkezi Wall Street, 2008’de patlak veren küresel ekonomik krizden beri ilk kez bu kadar zor durumda. ABD’de büyüyen ve sadece bir avuç insan tarafından fark edilen emlak balonunun patlaması sonucu 2008’de dünyanın en büyük yatırım bankalarından Lehman Brothers iflas açıklamıştı. 2008 kriziyle ilgili detayları merak ediyorsanız, 2015 yapımı Büyük Açık (The Big Short) isimli belgesel tarzı filmi izlemenizi şiddetle tavsiye ederim. İnsanların ne kadar aptal olabileceğini gözler önüne seren çarpıcı bir film. Finans sistemi de tüm bu aptallıklar üzerine kurulu, çarpık bir sistem.
Her geçen gün hayatımızın daha da ayrılmaz bir parçası haline gelen sosyal medya, bu olayda da yine sanatını konuşturdu. Sosyal medya aktivizmine hayran kalmamak gerçekten elde değil. Din, dil, ırk ya da herhangi bir fark gözetmeksizin dünyanın her yerinden çeşit çeşit insan bir araya gelerek küresel finans sistemine baş kaldırdı. Kapitalizmin babası olarak bilinen İskoç filozof Adam Smith buna görünmez el diyor. Piyasanın kendi dinamikleriyle daima kendi kendini ayakta tutacağını savunuyor. Bunu da insan doğasındaki bireyci anlayışa dayandırıyor.
Öte yandan bu hareketin piyasada suni dalgalanma yarattığını ve devletin bunun önüne geçmesi gerektiğini savunan bir kesim de mevcut. Fakat bu suni dalgalanmaları büyük yatırımcılar sürekli yaratarak kendilerine kazanç sağlıyor. Piyasanın devlerini düşünün. Yani finans ve basın sektörlerinin en büyük paydaşı olan holdingleri. Bu holdingler için ekonomide kasıtlı şekilde balon yaratıp sonra yarattıkları balona karşı kısa pozisyon almanın ne kadar kolay olabileceğini anlıyor olmalısınız. Servetlerini bu şekilde katlıyorlar ve şimdi çarklarına çomak sokulduğu için sinirlendiler. Bu yüzden nefret ettikleri devleti göreve çağırıp kendilerini kurtarmasını istiyorlar. Fakat bu oyunun dinamiklerinde devletin rolü çok sınırlı. Kapitalizm işte bu yüzden insanlığın bugüne kadar icat ettiği en iyi ekonomik sistem.
En nihayetinde GameStop hisselerini satın almak insanların kendi tercihiydi. Buna bir kısıtlama getirilmesi, hür teşebbüsü öldürmek anlamına gelir ki bu da kapitalizmin temel ilkelerine aykırı bir durum. Yani oyun, kurallar çerçevesinde oynanıyor. Ancak büyük balıklar, küçük balıkların bir araya gelerek kendilerine karşı daha sağlam durmalarından rahatsız. ABD hükümetinin duruma müdahale etme yanlısı olduğu söylenemez. Neler olacağını önümüzdeki günlerde hep birlikte göreceğiz.
