Dünya, yaşamla dolu bir gezegen. Ancak sanıldığının aksine yaşam, Dünya’nın her döneminde bildiğimiz gibi değildi. Tarihten bugüne keşfedilmiş canlı türlerinin %99’unun neslinin tükenmiş olduğunu biliyor muydunuz? Yani bir anlamda gezegenimizin tarihi, aslında nesli tükenen hayvanlar ile dolu. Kimisi insanlar nedeniyle kimisi ise Dünya’nın yaşadığı jeolojik dönüşümler sebebiyle nesli tükenmiş hayvanları sizin için listeledik…
Dinozorlar
Popüler kültürün en öne çıkan hayvanlarından biri olan dinozorlor, bir zamanlar bizim de ayak bastığımız topraklarda geziniyordu. Bundan 66 milyon yıl önce, daha homo sapiens ortaya çıkmamışken Dünya’nın hakimi olduğu düşünülen bu hayvanlar, arka arkaya gerçekleşen felaketler zinciri sonrasında tarihten silindi.
“Dinozorlar neden yok oldu?” sorusu hakkında birçok cevap bulunuyor. Bunlardan ilki, 66 milyon yıl önce Meksika yakınlarına çarpan 180 kilometre çapındaki bir meteorun yarattığı etki. Meteorun çarpmasıyla birlikte Dünya’nın birçok yerinde depremler meydana geldi, jeolojik ve meteorolojik aktiviteler sonrasında ise gezegenimizin atmosferi kalın bir gaz tabakası ile kaplandı.
Sonuç olarak fotosentezin durmasıyla birlikte 15 ila 20 kilogram üstünde kütleye sahip neredeyse tüm canlıların nesli tükendi. Dinozorların yanında Dünya’da yaşayan türlerin %75’inin bu felaket sırasında yok olduğu düşünülüyor.
Mamutlar
Yakın tarihte nesli tükenen hayvanlar arasında olan mamutlar, buz çağının en çok tanınan hayvanlarından biri olarak görülüyor. Uzun süreler boyunca kuzey steplerinde yaşayan mamutların Mısır’da piramitlerin yapımında dahi kullanıldığı düşünülüyor.
Filler ile aynı aileden olan mamutların 4000 yıl önce neslinin tükendiği hesaplanıyor. Bazı iddialara göre mamutların yok olmasında iklim değişikliğinin yanı sıra aşırı insan avlanması da oldukça etkili oldu. Soğuk bölgelerde yaşamaları sebebiyle günümüzde steplerde neredeyse hiç bozunmayan birçok mamut fosili tespit edildi. Son yıllarda yapılan gen çalışmalarıyla birlikte mamutlara ait DNA’nın, bu hayvanları yeniden canlandırmak için kullanılabileceği düşünülüyor.
Tasmanya Kaplanı
İnsanoğlu nedeniyle nesli tükenen hayvanlar arasında olduğu düşünülen Tasmanya kaplanının son üyesi, 1936 yılında tutulduğu hayvanat bahçesinde hayatını kaybetti. Kendine özgü, karakteristik siyah çizgileri ve köpeklere benzeyen uzun baş yapısıyla dikkat çeken bu hayvanlar, uzun yıllar boyunca Avustralya, Tazmanya ve Yeni Gine civarında yaşadı.
Tasmanya kaplanı neslinin yok olmasında kaçak avlanma ve düzensiz insan yapılaşmasının oldukça etkili olduğu düşünülüyor.
Kılıç Dişli Kaplan
Buz Devri animasyon serisinden hatırlayabileceğiniz hayvanlardan biri olan kılıç dişli kaplan, nesli tükenen hayvanlar listemizde en korkutucu olanlardan biri. 12 bin yıl önce buzul çağının sona ermesiyle nesli tükenen bu hayvanlar, 20 santimetreye kadar uzayabilen keskin iki ön dişi ile tanınıyor.
Ağırlıkları 300 ila 400 kiloya çıkabilen kılıç dişli kaplanların şimdiye kadar yaşamış en güçlü ve yırtıcı kedigillerden olduğu düşünülüyor.
Yolcu Güvercini
Nesli tükenmiş hayvanlar listemize belki de en çarpıcı hikayeye sahip olan yolcu güvercini ile devam ediyoruz. Bilimsel adı Ectopistes migratorius olan yolcu güvercinler, bundan sadece bir yüzyıl önce önce toplamda bir milyarı geçen bir nüfusa sahipti. Adından da anlaşılabileceği üzere telgraf keşfedilmeden önce iletişim amacıyla kullanılan yolcu güvercinleri, insanlar tarafından ıslah edildi ve yapay seçilime uğradı.
1835 yılında telgrafın keşfedilmesiyle birlikte yolcu güvercinlerine olan ihtiyaç azaldı. Sonuç olarak milyonlarca yolcu güvercini ya yenmek üzere öldürüldü ya da doğaya salındı. Son yolcu güvercininin 1914 yılında hayatını kaybettiği düşünülüyor. Yolcu güvercinlerinin yok olmasındaki bir diğer önemli etken olarak kuşların sıklıkla yuva yaptığı kayın ve meşe ağaçlarının toplu bir şekilde kesilmesi gösteriliyor.
Altın Kurbağa
Kosta Rika’nın yağmur ormanlarında hayatını sürdürmekte olan altın kurbağa, listemizde yakın tarihte nesli tükenmiş hayvanlar arasında yer alıyor. Son üyesinin 1994 yılında tespit edildiği altın kurbağa türünün artık neslinin tamamıyla tükendiği düşünülüyor.
Science dergisinde yer alan bir makaleye göre tahmin edeceğiniz üzere bu kurbağa türünün yok olmasında da insanların yarattığı yetersiz habitat etkili oldu.
Dodo Bird
Uçamayan, 1 metre boyunda, 20 kg civarında olan bu kuş, bir zamanlar Hint Okyanusu’ndaki Mauritius adasında yaşardı. Ancak 16. yüzyılda adanın Portekizli denizciler tarafından keşfedilmesi bu canlıların hayatlarını zorlaştırdı. Adada predatörsüz, rahat bir yaşam süren Dodo’lar denizciler tarafından avlanmaya başlayınca sayıları büyük ölçüde azaldı. İnsanlarla beraber adaya gelen maymunlar, domuzlar, köpekler ve sıçanlar da Dodo’ların doğal ortamına zarar verdi ve yerde yuva yapan bu kuşların yumurtalarını avlayarak soylarının tükenmesine neden oldu. Böylelikle Dodo kuşuna en son 1681’de rastlanmış ve bu kuş türü nesli tükenen canlı olarak kayıtlara geçmiştir.
Quagga
Zebranın alt türü olarak tanımlanan hatta melez bir görünüme sahip Quagga, farklı deseniyle dikkat çeken hayvanlar arasında. Kafasında başlayan ve gittikçe seyrekleşip soluklaşarak omuzlarda kaybolan çizgileriyle Quagga’nın bedeninin üstü zebrayı, alt kısmı ise atı andırıyor.
Bir zamanlar Güney Afrika’da yaşayan bu canlı, etinden ve derisinden faydalanmak için avlandı ve bölgenin Hollandalılar tarafından kolonize edilmesiyle yok edildi. Bölgedeki insanlar, Quagga ve kendi taşıdıkları hayvanların arasındaki kaynak rekabetini önlemek adına zararlı gördükleri bu canlıları avlayarak katletti. 1870’lerde vahşi doğada tek tük rastlanan Quagga’lar da bir bir yok oldu ve 1883’de hayvanat bahçesinde bakılan türünün tek ve son örneği ölmesiyle ise Quagga, insanoğlu nedeniyle nesli tükenmiş hayvanlar arasında yerini aldı.
West African Black Rhinoceros
2011’de vahşi doğada soyu tükenen canlı olarak ilan edilen 800-1400 kg ağırlığında olan Siyah Gergedan, doğal ortamında bulunan yeşil yapraklı bitkilerle beslenirdi. Afrika’da bilinçsizce ve zalimce yapılan spor avcılığı, bu gergedanın sonunu getiren faktörlerden sadece bir tanesiydi. Boynuzlarının tıbbi değer taşıdığı gerekçesiyle yasa dışı avlanan bu gergedan türü kısa sürede yok edilmiştir. Ayrıca endüstriyel tarımın yaygınlaşmasıyla da birçok gergedan habitatı; tarla, ekim ve yerleşim alanlarına dönüştürülmüştür.
Pinta Giant Tortoise
İnsanoğlu nedeniyle nesli tükenmiş hayvanlar listemizi Galapagos Takımadalarının kuzey kesiminde bulunan Pinta adası yerlisi dev kara kaplumbağası ile kapatıyoruz. Pinta kaplumbağaları, 1800’lerde balina ve kürk avcılarınca vahşice katledilmiş ve tükenme tehlikesiyle karşılaşmış bir hayvan türüdür. 20. yüzyılda nesli tükendiği varsayılan bu türün sonunu esasen adaya insanlar tarafından bilinçsizce bırakılan keçiler getirmiştir. 1959’da, adaya gidip gelen balıkçılar yolculukları boyunca taze et yiyebilmek için adaya üç tane keçi bırakmıştır. Ancak 1970’lere gelindiğinde bu küçük keçi popülasyonu 40.000’lere ulaşmış, adadaki doğal denge bozulmuştur. Sayıları hızla artan keçiler kaplumbağaların besinlerini yiyerek habitatlarına zarar vermiş ve soylarını tüketmiştir. 1971’de Charles Darwin Research Station’a getirilen ve orada yaşamını sürdüren türünün son örneği Lonesome George isimli Pinta dev kaplumbağasının 2012’deki ölümünden sonra bu türün de nesli tükenmiştir.
Eser halde Pinta adası DNA’sı taşıyan 17 dev kaplumbağaya beklenmedik bir şekilde Isabela Adası’nda rastlanması bu türün yeniden doğuşu için bir umut olmuştur.
Kapak Fotoğrafı: Richard Jacobs
