Bugün, 15 Mart Dünya Tüketici Hakları Günü. Her yıl 15 Mart’ta kutlanan Dünya Tüketici Hakları Günü, tüketici haklarının önemini vurgulamak ve bilinçli tüketici olmak için insanları teşvik etmek için bir gün. Modern dünyada, sürekli artan tüketim ihtiyaçlarımızı karşılarken bilinçli tüketici olmak büyük önem taşıyor. Tüketici haklarını bilmek ve bu hakları korumak, bilinçli tüketim alışkanlıkları edinmek ve etik tüketici davranışları sergilemek hem kendi sağlığımız hem de gezegen için kritik rol oynuyor. İşte sizin için hazırladığımız bilinçli tüketim için ipuçları…
Bilinçli Tüketim için Nelere Dikkat Edilmeli?
Görsel: Joshua Rawson-Harris
Bilinçli tüketim için dikkat etmeniz önemli maddelerden size detaylı olarak bahsedeceğiz.
- Alışverişten önce ihtiyaç belirleyip ihtiyaç listesi hazırlayın. Böylece israftan kaçınmış olursunuz.
- Bütçe belirleyin ve bu bütçeyi “indirim” veya “kampanya” var diyerek aşmayın.
- Fiyat karşılaştırması yapın. Bunun için market market gezmek yerine internet üzerinden de karşılaştırma yapabilirsiniz. Böylece direkt almak istediğiniz ürünlerin olduğu markete gidebilirsiniz.
- Ucuz diyerek kalitesiz ürünler almayın; çünkü uzun vadede daha pahalı olabilirler. Kaliteli ve dayanıklı ürünler alıp kullanım süresine dikkat edin. İndirimlere kanarak gereksiz alışveriş yapmayın, israftan kaçının.
- Ambalajsız ürün seçeneğiniz varsa ambalajsız veya daha az ambalajlı ürünler satın alın. Çevreye katkı!
- Yerel ürünleri destekleyin.
- Sürdürülebilir ve çevreye duyarlı markaları tercih edin. Bunu yaparken “yeşil aklama”dan kaçının.
İndirimleri Mutlaka Sorgulayın
Görsel: J J Ying
Bilinçli tüketici olmanın yollarından biri indirim ve promosyonların gerçek değerini sorgulamaktan geçiyor. “Bütçe dostu” zannedilen psikolojik satış taktiklerine kanarak yalnızca üç beş lira kar etmek için farkında olmadan son kullanma tarihi iki gün sonra biten beş kilogramlık bir yoğurt ile eve dönebilirsiniz.
Bilinçli tüketim için indirim ve promosyon görünce yapmanız gereken yalnızca “Bu ürün neden indirimde?” diyerek sorgulamak.
- İndirimdeki ürün gerçekten uygun fiyatlı mı? Bazı marketler, önce fiyatı şişirip sonra indirim yapıyormuş gibi gösterebilirler. Alacağınız ürünün fiyatlarını başka yerlerle kıyaslayın. Satın almadan önce çevrimiçi olarak fiyat karşılaştırması yapabileceğinizi unutmayın.
💡 Tüketici ipucu: Sık aldığınız ürünlerin fiyatlarını not alın ve indirim günü geldiğinde gerçekten fırsat olup olmadığını kontrol edin!
- Tarihi yaklaşan ürünler mi indirimde? SKT’sı yaklaşan ürünlerin bazen “Büyük İndirim!” etiketiyle satıldığı bir gerçek. Alıp hemen tüketmeyeceğiniz ürünlerde fiyat yerine tazeliği ön planda tutun. Özellikle de süt, yoğurt, peynir ve et gibi gıdalarda!
💡 Tüketici ipucu: SKT’sı yaklaşan bir ürün alıyorsanız bu ürünü ne zaman tüketeceğinizi hesaplayın. Benzer bir ürün evde varsa yalnızca indirimde diye ürün almak israfa sebep olur.
- Çoklu alımlar gerçekten avantajlı mı? Marketlerin uyguladığı “3 al 2 öde” gibi kampanyalar ilk bakışta cazip geliyor olsa da ürünü alıp tüketemeyecekseniz yalnızca israf etmiş olursunuz. Üstelik ürünün gerçek fiyatları nasıldı, hatırlıyor musunuz?
💡 Tüketici ipucu: Ürüne gerçekten ihtiyacınız olup olmadığını değerlendirin. Birden fazla ürünü alacaksınız bozulmadan kullanabilecek misiniz bunu hesaplamanız gerekiyor. Bu tür kampanyalarda iki arkadaş, iki aile alıp paylaşım yapabilirsiniz.
- Ürünün ambalajı hasarlı mı? Evet sormanız gereken sorulardan bir diğeri de ambalaj ile ilgili. Hasarlı ambalajlar, ürünün içeriğinde bozulma riskini artırıyor ve bazı marketler bu ürünleri elden çıkarmış için indirimli olarak satışa koyuyor.
💡 Tüketici ipucu: Özellikle süt, yoğurt, et, konserve ve dondurulmuş gıdaların ambalajındaki yırtık, şişkinlik ve delik olup olmadığı kontrol edilmeli. Ambalaj hasarı varsa markanın müşteri hizmetleri ile iletişime geçilmeli.
Son Kullanma Tarihi Kurbanı Olmayın
Görsel: Food Hacks
İşte, bilinçli tüketim davranışları arasında en önemlilerinden biri: son kullanım tarihi kontrolü. Almanya merkezli ALDI marketlerinin başlattığı ucuz ve hızlı tüketim market anlayışı, bugün birçok ülkede marketlerde uygulanıyor. Bu marketlerin temel prensiplerinden biri FIFO (First In, First Out); yani ilk giren ilk çıkar ilkesi. Bu sisteme göre, marketler taze ürünleri arkaya koyarak önce eskilerin satılmasını sağlıyor ve son kullanma tarihi yaklaşan ürünler ön sıralara diziliyor. Böylece en tazeleri değil, en eskileri almış oluyor kullanıcı.
- Son kullanma tarihi (SKT), ürünün tüketim için güvenli olduğu son gün olarak belirtilse de, aslında bu bozulma tarihinden yaklaşık yedi gün öncesini gösteriyor.
- Marketlerdeki barkod etiketlerinin altında yazan ilk rakam, ürün SKT’den kaç gün önce raflardan kaldırılması gerektiğini belirtiyor.
Minik bir örnek: Bisküvi gibi uzun ömürlü bir yiyeceğin kodu “7” ise, son kullanma tarihi 21 Mart’ta bitiyorsa, ürün 14 Mart tarihinden önce raflardan kaldırılmalı. Süt ve süt ürünlerinde bu rakam bir güne kadar düşebiliyor. Yönetmeliğe göre SKT’sı 21 Mart olan ürün, 21 Mart’ta raflarda bulunmamalı.
Birçok tüketici özellikle toplu alım yaparken son kullanma tarihini ne yazık ki göz ardı ediyor. SKT etiketlerine uymayan marketler olabileceğini unutmayarak, bilinçli tüketici olarak bu etiketleri her zaman dikkatle kontrol edin.
Editör notu: Ürünü hemen alıp tüketecekseniz tarihi yaklaşanları tercih edin. Böylece gıdaların çöplere gitmesini engelleyebilirsiniz!
Ürünlerde İçindekiler Bölümünün Önemi
Görsel: the kitchn
Aldığınız gıdaları gerçekten tanıyor musunuz? Market raflarında yer alan birçok ürün, yanıltıcı pazarlama taktikleriyle bilinçsiz satın alıma yöneltiyor. Özellikle gıda ürünlerinde, küçük kelime oyunları ürünün gerçekte ne içerdiğini tam olarak anlamamızı zorlaştırabiliyor. Bilinçli tüketim hareketi akımının rüzgarını arkanıza alıyorsanız tuzaklara düşmemeniz gerekir.
Gıdalar için ürün standartları Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenmiş durumda. Yapılan pazarlama taktiklerinden dolayı, bilinçli tüketici olarak gıda etiketlerini okumayı alışkanlık haline getirmek ve “İçindekiler” bölümüne dikkat etmek çok önemli.
Minik bir örnek: Limon aromalı içecek mi limonata mı? Bir ürünün limonata olarak tanımlanması için limon suyu miktarı ve şeker oranı tutmalı. Daha uygun bir ürün sunabilmek için daha az meyve kullanarak “Limon Aromalı İçecek” üretiliyor fakat ambalaj görselleri ve reklam kampanyaları ile bu içecek “limonata” olarak algı yaratılıyor. Çözüm, her zaman “İçindekiler” bölümünü kontrol etmek.
“İçindekiler” bölümünü okurken nelere dikkat etmek gerekiyor?
- İlk üç içerik, alacağınız ürünün en önemli bileşenleri.
- Sıralama ürünün içindeki miktara göre yapılıyor. (İlk sırada “şeker” varsa, büyük oranda şeker içeriyor, tercih edilmemeli!)
- Ürün kategorisi belirtiliyor. (Meyve aromalı içecek mi, yoksa gerçek bir meyve suyu mu?)
Gerçekler ne anlama geliyor?
- “Aromalı”, genellikle gerçek meyve yerine yapay tatlandırıcı kullanıldığı anlamına geliyor.
- “Doğal” kelimesi belirsiz bir terim. %100 doğal olarak pazarlansa dahi kimyasal katkılar içerebiliyor.
- “Şeker Eklenmemiş”, tatlandırıcı içermediği anlamına gelmiyor. Yapay tatlandırıcı kullanılmış olabilir.
Bilinçli tüketim için ürün içeriklerini detaylı okumak, sağlığınız ve bütçenizi korumanın en önemli yollarından. Gördüğünüz her ürünün gerçekten sağlıklı olup olmadığını anlamak için “İçindekiler” bölümünü okumayı alışkanlık haline getirin!
Greenwashing’den Kaçının
Çevre dostu ürünlere talep arttıkça pek çok marka gerçek kanıt olmadan ürünlerin “çevre dostu”, “organik” veya “sürdürülebilir” olarak etiketliyor ve tüketici yanıltıyor. 2019’da Oxford Sözlük’e giren “greenwashing” (yeşil aklama) işte tam olarak bu yanıltıcı pazarlama taktikleri!
- Yeşil ambalajlar, yaprak gibi doğadan ikonlar ve doğayı çağrıştıran kelimeler ürünün çevre dostu olduğunu kanıtlamaz; mutlaka sertifikaları inceleyin! USDA Organic, Fairtrade, Rainforest Alliance, EU Ecolabel gibi sertifikalar gerçekten çevre dostu!
- Şirketlerin genel politikalarını inceleyin; çünkü tek bir ürünün “sürdürülebilir” olması o markayı sürdürülebilir yapmıyor.
- Tüketici yorumları ve bağımsız araştırmalara değer verin.
Tüketici Her Zaman Haklıdır
Görsel: Carly Dernetz
Bilinçli tüketici olmak, sadece indirim oyunlarına ve yanıltıcı etiketlere karşı dikkatli olmayı gerektirmez; aynı zamanda hakları bilmek ve savunmak da önemli. Ne yazık ki, bazı zincir marketler ve mağazalar, tüketicilerin iade ve değişim haklarını hiçe sayarak reddedebiliyor.
Ticaret Bakanlığı’nın belirlediği kurala göre, tüketicilerin 14 gün içinde hiçbir gerekçe göstermeden iade hakkı bulunmakta:
“Alıcı; mal satışına ilişkin sözleşmelerde, malı teslim aldığı tarihten itibaren on dört gün içerisinde hiçbir hukuki ve cezai sorumluluk üstlenmeksizin ve hiçbir gerekçe göstermeksizin malı reddederek sözleşmeden cayma hakkına sahiptir.”
Ticaret Bakanlığı’nın belirlediği bu kural yalnızca fiziksel alışverilerde değil, internet alışverişlerinde de geçerli.
- Market çalışanları bazı ürünlerin değişimi olmadığını iddia edebilir; fakat bu zincir marketlerin baskı politikasından kaynaklı. Ürün bozuk çıktıysa veya yalnızca ürün memnuniyetsizliği dahil olmak üzere her ne olursa olsun, her türlü ürünü fişiyle birlikte iade edebilirsiniz. Elektronik eşya, gıda ürünleri, hijyen ve temizlik ürünleri dahil her kategoride geçerli.
- Ürün fişlerinizi mutlaka saklayın.
- Ürünü mümkünse ambalajı ile birlikte geri teslime götürün. Açılmış fakat bozulmuş veya hatalı çıkan ürünün iadesi de tüketici hakkı, unutmayın!
- Market politikasına değil, yasalara güvenin. Her zaman Ticaret Bakanlığı’nın belirlediği kurallar geçerli.
- Teknoloji ürünleri için garanti işlemleri marketin kendi politikalarına değil, dışarıdan bir servise bağlı olarak yürütülüyor. Bu durumda market, iadeler için sorumlu olmadığını iddia edebiliyor. Ürün satın almadan önce garanti işlemlerini öğrenmeyi ihmal etmeyin.
- Teknolojik ürünlerin garanti koşullarını öğrenin.
- Ürünle birlikte garanti belgenizi mutlaka alın.
- Bozulan veya hatalı çıkan ürünün tamiri yapılmıyorsa, değişim veya para iadesi talep edin.
- Tüketici Hakları’na başvurabileceğinizi hiçbir zaman unutmayın.
Etik ve Yerel Markaları Destekleyin
Görsel: Kimberly Fowler
Her zaman söylediğimiz gibi “yereli destekleyin!”. Seri üretim ve hızlı modanın yarattığı sorunları göz ardı etmeyin. Yerel üretimin, karbon ayak izini azaltarak çevreye daha az verdiğini unutmayın. Bilinçli tüketim için, küçük işletmeleri ve etik üretim yapan markaları desteklemek zaman içinde büyük farklar yaratıyor!
- Sıfır atık mağazaları ve yerel üreticileri tercih edin.
- Adil ticaret sertifikalarına sahip markalara yönelin.
- Hızlı moda yerine sürdürülebilir ve etik moda markalarından alışveriş yapın.
- Elektronik ürünlerde çevre dostu teknolojiler tercih edin.
Bilinçli Tüketim Platformlarını Takip Edin
Görsel: Wikipedia
Dünyada bilinçli tüketim için kurulan birçok bağımsız kuruluş bulunuyor. Güvenilir bilgi kaynaklarına erişim sağlamak ve tüketici haklarını destekleyen platformları takip etmek de bilinçli tüketici olarak yapmanız gerekenlerden.
- Türkiye’de en çok ilgi çekenlerden biri Gıda Dedektifi. Bu platform, gıda ürünlerinin içeriğini analiz ederek zaman içindeki değişimleri, ürün pazarlama stratejilerinde kullanılan yanıltıcı ifadeleri ve sağlığa zarar verebilecek maddeleri inceliyor.
- Dünya çapında bağımsız veri kaynağı olan Open Food Facts ve Open Beauty Facts takip edebileceğiniz harika kaynaklar. Open Beauty Facts, kozmetik ürünlerinde kullanılan katkı maddelerini inceleyerek, ürünlerin cilt sağlığı üzerindeki etkilerini sergiliyor; Open Food Facts ise ürünlerin içeriğini analiz edip Nutri-Score gibi sağlık değerlendirme kriterlerine ulaşım sağlıyor.
- Moda markalarının etik değerlerini kontrol etmek için Good on You,
- Ürün satın almadan önce markaların ve şirketlerin politikalarını kontrol etmek ve ürünün arkasındaki şirketin etik değerlerini öğrenmek için Buycott bakabileceğiniz diğer platformlar.
Kapak Görseli: Helena Lopes
