Bugün, 15 Mart Dünya Tüketici Hakları Günü. Modern dönemde yaşamımızı idame ettirmek için dış kaynaklara sürekli ihtiyaç duyuyoruz. Ancak bu ihtiyaçlarımızı karşılarken bilinçli bir tüketici olmak da büyük bir önem arz ediyor. Bir tüketici olarak yasalar çerçevesinde kullanabileceğimiz haklarımızı bilmemiz gerekir. İşte sizin için hazırladığımız bilinçli tüketim için ipuçları…
Son Kullanma Tarihi Kurbanı Olmayın!
Fotoğraf: Frank Farm
Özellikle Almanya merkezli ALDI marketlerinin başlattığı ucuz, basit ve perakende market anlayışı, bugün ülkemizde birçok markette uygulanıyor. Bu marketlerin temel prensipleri arasında FIFO denilen yöntem büyük rol oynuyor.
FIFO; yani “ilk giren ilk çıkar” ilkesi, yalnızca marketler için değil tüm işletmeler için temel bir prensip. Marketlerde ise ürünler son kullanma tarihine göre sıralanıyor. Bu sebeple bilinçli tüketim için ürünlerinizi seçerken her zaman son kullanma tarihine dikkat etmeli, ön sıralardan ürün almamalısınız.
Son kullanma tarihi, ürünün planlanan bozulma tarihinden en az yedi gün öncesi olarak belirlenir. Ayrıca marketlerdeki ürün barkodlarının altında yazan sayılarda ilk rakam, ürünün SKT’den önce rafdan inme zamanını belirtir.
Örneğin bisküvi gibi daha uzun ömürlü bir yiyeceğin kodunda “7” ilk rakam olabilir. Bu sayı, eğer ürünün son kullanma tarihi 21 Mart’ta bitiyorsa, ürünün 14 Mart tarihinden önce raftan kalkması gerektiğini belirtir. Daha kısa ömürlü olan süt ürünleri için bu sayı bir güne kadar düşebilir. Yönetmeliklere göre SKT’si 21 Mart olan hiçbir ürün 21 Mart tarihinde raflara konulamaz.
İndirimleri Mutlaka Sorgulayın
Fotoğraf: UN Woman Asia Pasific
Bazı zincir marketlerin çalışanlarına dair uyguladıkları mobbing herkesin bildiği bir sorun. Bu marketlerde daha iyi satış oranlarına ulaşabilmek için çalışanlardan tüketici haklarına aykırı eylemler yapmaları isteniyor.
SKT’si geçmiş her ürün, firmaya zarar verdiği için SKT’si yaklaşan ürünler, çalışanlar tarafından özellikle satılmaya çalışılabilir. Özellikle dolapta saklanması gereken süt ve et ürünleri “özel indirimler” adı altında kasa yanında satılabiliyor. Bir market çalışanı, belirlenen kampanyalar dışında görünen bir ürün için size özel bir indirim uygulandığını söylüyorsa bu olayın arka planını her zaman düşünmeniz gerekir. Dediğimiz gibi, burada suç çalışanlarda değil bazı zincir marketlerin politikalarında. Yine yönetmeliklere göre hiçbir dolap ürünü, dolap dışında satışa sunulamaz!
Marketler, tüketicinin psikolojik yönelimlerine göre dizayn edilir. Fazla rağbet görmeyen ürünler, normal fiyatlarından daha pahalı şekilde kasa yanında satışa sunulabilir. Tüketicilerin çoğu markete gittiklerinde kasa yanında bulunan düşük fiyatlı çikolata gibi ürünlerden almayı tercih ediyor. Tabii bu durumun tersi, indirim vaadiyle de gerçekleşebilir. Yalnızca üç beş lira kar etmek amacıyla farkında olmadan son kullanma tarihi iki gün sonra biten beş kilogramlık yoğurt bile alabilirsiniz. Bilinçli tüketim için marketlerde zekice davranmalısınız.
Tüketici Her Zaman Haklıdır
Fotoğraf: Joshua-Rawson Harris
Yine kimi zincir marketlerin sıkça uyguladığı bir diğer uygulama, müşterilerin iade haklarını hiçe saymak.
Ticaret Bakanlığı’nın belirlediği kurallara göre:
“Alıcı; mal satışına ilişkin sözleşmelerde, malı teslim aldığı tarihten itibaren on dört gün içerisinde hiçbir hukuki ve cezai sorumluluk üstlenmeksizin ve hiçbir gerekçe göstermeksizin malı reddederek sözleşmeden cayma hakkına sahiptir.”
Market çalışanları, bazı ürünlerin değişimi olmadığını iddia edebilir. Yine az önceki maddede bahsettiğimiz üzere zincir marketlerin baskı politikası çalışanları buna yönlendiriyor. Ürününüzün bozuk çıkması veyahutta yalnızca ürün memnuniyetsizliği dahil olmak üzere her ne olursa olsun, teknolojiden gıdaya kadar her üründe fişinizle beraber 14 gün içinde iade yapabilirsiniz. Bu durum internet alışverişleri için de geçerlidir.
Bazı zincir marketlerde özellikle teknoloji ürünleri için garanti işlemleri markete bağlı değil, dışardan bir kuruma bağlı şekilde yapılabiliyor. Bu durumlarda market, iadeler için sorumlu olmadığını iddia edebiliyor. Ürün servislerinin bu süreci sürüncemede bıraktıkları hepimizin malumu. Bu gibi nedenlerle bilinçli tüketim için zincir marketlerden aldığınız ürünlerin garanti işlemlerini öğrenmeyi ihmal etmeyin.
Ürünlerde İçindekiler Bölümünün Önemi
Fotoğraf: OpenFoodFacts
Özellikle gıdalar için bazı ürünlerin standartları Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenmiştir. Bu durumlarda üretici, belirlenen kanunlara göre üretim yapmak zorunda olmasına rağmen tüketiciyi kandırmak için bazı hilelere başvurabilir. Örneğin bir ürünün limonata olarak tanımlanabilmesi için, içindeki limon suyu miktarı ve şeker oranının tutturulması gerekir. Üreticiler daha ucuza ürün sunabilmek amacıyla bu miktarları karşılamak yerine daha az meyve kullanarak “Limon Aromalı İçecek” üretir. Fakat isimlendirme ve reklam kampanyalarında limonataya dair söylemlerde bulunabilir ve sizi kandırabilir.
Her ürünün arkasında yer alan “İçindekiler” bölümünde, ürünü oluşturmak için kullanılan malzemelerin detaylı listesi yer alır. Bu listenin başında ürünün hangi sınıfa girdiği de yazar. Marketlerde satılan meyve suyu ya da soğuk çay ürünlerinin birçoğu bu sınıfa ait değildir. Yeterlilikleri karşılayamadıkları için ya “meyve nektarı” ya da “şeftali aromalı içecek” olarak geçerler.
Bilinçli Tüketim Platformlarını Takip Edin
Fotoğraf: Wikimedia Commons
Dünyada bilinçli tüketim için kurulan birçok bağımsız kuruluş bulunuyor. Türkiye’de en çok ilgi çekenlerden biri Gıda Dedektifi. Ürünlerin içeriğini inceleyerek üretim tarihleri arası değişim, ürünün pazarlanmasında kullanılan hileler, ürün içeriğinde kullanılan zararlı maddeler hakkında bilgi veriyorlar. Gıda Dedektifi dışında dünya çapında bir bağımsız kuruluş olan Open Food Facts ve Open Beauty Facts’i takip ederek ürünlerin beslenme kalitesi kriterlerini ölçen Nutri Score sonuçlarına ve güzellik ürünlerindeki katkı maddelerine ulaşabilirsiniz.
Kapak Fotoğrafı: Pexels
