Güncelleme Tarihi: 22 Temmuz 2022
Bundan on yıllar önce 21. yüzyılın mimarisini hayal ettiğimizde, adeta uzay gemilerini andıran dev gökdelenlerle dolu bir şehir tahayyül ediyorduk. Ancak son yıllarda gezegenimizin kaynaklarının kullanımıyla ilgili yaşadığımız problemler, önceliklerimizi değiştirdi. Artık geleceğin mimarisi, yeşil mimari ya da sürdürülebilir binalar üzerine kurulu. Küresel çapta karbon salımlarının her geçen yıl daha tehlikeli bir noktaya gelmesi sonucunda başta enerji olmak üzere tüm doğal kaynakların kullanımında farklı yöntemler geliştirmek zorunda olduğumuzu biliyoruz. Yeşil mimari de işte tam olarak bu noktaya odaklanıyor. Atık yönetimi, su kullanımı, sürdürülebilir peyzaj düzenlemeleri gibi pek çok farklı noktada çalışmaların gerçekleştirildiği yeşil mimarinin en önemli kollarından bir tanesini ise sıfır enerji bina adı verilen sürdürülebilir yapılar oluşturuyor. O halde gelin; sıfır enerji bina nedir sorusunun yanıtını arayalım ve sıfır enerjili bina nasıl olur gibi detayları birlikte inceleyelim…
Sıfır Enerjili Binalar
Yıl boyunca en az tükettiği enerji miktarı kadar enerji üretebilen binalara sıfır enerji bina adı veriliyor. Ancak tabii ki bu enerji üretiminin yenilenebilir ve sürdürülebilir yöntemlerle gerçekleştirilmesi gerekli. Binaların çatı bölgelerine ya da çevrelerindeki alanlara yerleştirilen çeşitli enerji üretim araçları, sıfır enerji binaların bir bakıma kendi kendilerine yetebilmesini sağlıyor. Bu sayede bu binalar, gezegenimizin doğal kaynaklarının azalmasına neden olmuyor.
Sıfır enerji bina kavramı, farklı terminolojilerde ve dillerde Zero Energy Building (ZEB), Net Zero Energy (NZE) ya da Zero Net Energy (ZNE) isimleriyle de anılıyor. Ancak bölgeden bölgeye değişen bu terimlerin hepsi, temelde aynı şeyi anlatıyor: Çevreye zarar vermeyen doğa dostu binalar!
Sıfır Enerji Bina Neden Önemli?
Sıfır enerjili binalar nasıl enerji üretimi gerçekleştiriyor sorusunu yanıtlamadan önce bu uygulamaların, gezegenimiz ve geleceğimiz için neden son derece önem taşıdığından bahsetmek gerekli.
IPCC raporları başta olmak üzere tüm dünyada uluslararası kuruluşlar tarafından yapılan araştırmalar, iklim değişikliğine dur demek için ilk yapmamız gereken şeyin karbon salımlarını sınırlamak olduğunu belirtiyor. Binaların enerji tüketimleri nedeniyle ortaya çıkan karbon salımları ise bir hayli yüksek.
- Binalar, tüm dünyadaki sera gazı salımlarının %33’ünden sorumlu.
- Global düzeydeki enerji tüketiminin %40’ı, geleneksel yöntemlerle enerji tüketen binalar tarafından gerçekleştiriliyor.*
*Kaynak: World Economic Forum
Tüm bu veriler ışığında sıfır enerji binaların sürdürülebilir gelecek adına taşıdığı önem açıkça ortaya çıkıyor. İklim sorunlarıyla mücadele anlamında odaklanmamız gereken ilk ve en önemli konu olan enerji tüketimini küresel anlamda bambaşka bir boyuta taşımak için yeşil mimari uygulamalarına önem vermemiz gerekiyor.
Sıfır Enerjili Binalar Nasıl Çalışır?
Bir binanın sıfır enerji bina olarak adlandırılabilmesi için yıl boyunca en az tükettiği miktar kadar enerji üretmesi gerektiğinden bahsetmiştik. Bu enerjinin üretimi içinse güneş, rüzgar ve toprak enerjisinden faydalanılıyor. Tabii ki tüm bunlar için ilk etapta ilgili yapının ihtiyaç duyacağı enerji miktarını da minimize etmek gerekli. Dolayısıyla sıfır enerji binalar tasarlamadan önce her bir adımın dikkatle planlanması son derece önem taşıyor.
Sıfır enerji bina tasarlanırken göz önünde bulundurulan kriterler şu şekilde sıralanıyor:
- Binanın coğrafi konumu, planlama açısından son derece önemli. Bölgedeki iklim, güneş ışınlarının geliş açısı, rüzgar paternleri gibi pek çok değişken tasarlama aşamasına göz önünde bulunduruluyor.
- Binanın yapımında kullanılan malzemeler de çevre dostu materyallerden seçiliyor ve enerji israfını önleyecek bir bina planı ortaya çıkıyor.
- Etkin bir ısı yalıtımı, sıfır enerji binalar için olmazsa olmaz. Dış cephe ile birlikte camlar ve pencerelerin tamamı, bina içerisindeki enerjinin mümkün olduğunca içeride tutulmasını sağlayacak şekilde dizayn ediliyor.
- Sıfır enerji binalarda ısıtma ve soğutma için genellikle toprak kaynaklı bir ısı pompası kullanılıyor.
- Binanın genel aydınlatmasında hibrit aydınlatma yöntemleri tercih ediliyor ve bu sayede enerji tasarrufu sağlanıyor.
- Bina içi elektrik tüketimi için güneş enerjisinden faydalanan güneş pilleri kullanılıyor.
- Binadaki duvarlar ve tavanlarda, enerji depolayabilmeyi sağlayan ve FDM Trombe adı verilen duvar tipi kullanılıyor.
Sıfır enerji binaların çalışma prensipleri arasında “enerji borçlanması” da var. Yıl boyunca çeşitli mevsim koşulları nedeniyle ihtiyaç duyduğu enerjiyi zaman zaman üretemeyen yapılar, bölgedeki konvansiyonel enerji kaynaklarından gerekli enerjiyi geçici olarak alıyor. Mevsim koşulları yenilenebilir enerji üretimine uygun hale geldiğinde ise binalar, ihtiyaç duydukları enerjiden fazlasını üretip bölgelerindeki enerji kaynaklarına geri aktarıyor. Yani bir diğer deyişle sıfır enerji binaların çalışma şekli, ani mevsim değişikliklerinin yarattığı olumsuz koşulları bina sakinlerine yansıtmıyor.
Yaklaşık Sıfır Enerjili Bina Nedir?
Sıfır enerji binaların yanı sıra aynı şekilde binalarda enerji tasarrufu konusunda sıklıkla kullanılan bir diğer kavram da “yaklaşık sıfır enerjili bina” terimi. Bu kavram, uluslararası alanda Nearly Zero Energy Building (nZEB) adıyla anılıyor.
Yaklaşık sıfır enerjili bina, yıl boyunca ihtiyaç duyduğu enerjinin tamamını olmasa da çok büyük bir kısmını sürdürülebilir yöntemlerle üreten binalara deniyor. Bu binalar, tıpkı sıfır enerji binalar gibi çevre dostu bir şekilde planlanıyor ve yenilenebilir enerji kullanmayan binalara nazaran çok daha az karbon salımı gerçekleştiriyor.
Dünyadan ve Türkiye’den Yeşil Mimari ve Sıfır Enerji Bina Örnekleri
Yeşil mimari, sıfır enerji binalar ya da yaklaşık sıfır enerjili binalar, dünyanın pek çok farklı noktasında kullanılmaya başlandı. Hem ülkemizde hem de dünyanın farklı noktalarında, ihtiyaç duyduğu enerjiyi minimumda tutan, çevre dostu binalara rastlamak mümkün.
Garanti BBVA Teknoloji Kampüsü | İstanbul
Türkiye’deki yeşil mimari örnekleri arasında en önemlilerinden bir tanesi, Garanti BBVA’nın İstanbul Pendik’te yer alan teknoloji kampüsü. Bina ve iç mekanların sürdürülebilir yöntemlerle tasarlandığını belgeleyen Leed Gold Sertifikası’na sahip olan kampüs, inşaat aşamalarından enerji kullanımına kadar pek çok farklı alanda sürdürülebilir yöntemlerle planlanmış.
Garanti BBVA Teknoloji Kampüsü’nde güneş kırıcılı tek ve çift cidarlı cephe sistemleri ile birlikte bina içinin havalandırılmasını sağlayan özel iklimlendirme sistemi mevcut. Isı ve ses yalıtımının da çevre dostu yöntemlerle gerçekleştirildiği kampüste aynı zamanda yağmur suyu hasadı gerçekleştirilerek biriktirilen sular peyzaj ve gri su kullanımında değerlendiriliyor. Garanti BBVA Teknoloji Kampüsü’nde yer alan üç boyutlu yeşil çatı sistemi uygulaması da ülkemizdeki örnekler arasında en büyüklerden bir tanesi.
The Unisphere | Amerika Birleşik Devletleri – Maryland
Fotoğraf: utunisphere.com
ABD’nin Maryland eyalatinde yer alan The Unisphere dünyadaki sıfır enerji bina örnekleri arasında ilk sıralarda. Yaklaşık 12.500 metrekarelik bir alana yayılan dev bina, 3000’e yakın güneş paneline sahip.
John J. Sbrega Sağlık ve Bilim Merkezi | Amerika Birleşik Devletleri – Massachusetts
2016 yılında hizmete açılan ve 4700 metrekarelik bir alanda bulunan John J. Sbrega Sağlık ve Bilim Merkezi, Bristol Community College bünyesinde faaliyet gösteriyor. Net sıfır enerjili bina, 2017 yılında dünyanın en sürdürülebilir 10 yapısı arasında gösterildi.
Indira Paryavaran Bhawan | Hindistan – Yeni Delhi
Hindistan’da yer alan Indira Paryavaran Bhawan, Hindistan Çevre, Orman ve İklim Bakanlığı’nın merkezi olarak faaliyet gösteriyor. Ülkenin ilk sıfır enerji binası olan yapı, 2014 yılında inşa edilmiş. Indira Paryavaran Bhawan; güneş enerjisi santrali, tamamen otomatik ve robotik otopark sistemi ve jeotermal ısı değişim sistemi gibi pek çok farklı yeşil mimari uygulamasına sahip.
