Güncelleme Tarihi: 17 Temmuz 2023
Küresel ısıtmanın etkileri, genellikle kendimize daha çok yakın hisettiğimiz kutup ayısı gibi hayvanlarla gösterilir. Ancak dünyanın faunasının büyük bir bölümünü oluşturan bitkiler de tehlike altında. Küresel ısıtma, iklim krizi, biyokaçakçılık ve yanlış şehirleşme kaynaklı olarak her geçen gün daha fazla bitkinin nesli tükenme tehlikesine yaklaşıyor. Nesli tükenen bitkiler, dünya ekosisteminde tamir edilemez yaraların oluşmasına neden olabiliyor.
Bitkilerin Önemi
Biyoloji derslerimizden hatırlayacağımız üzere Dünya’da yaşamın yegane kaynağı Güneş olarak öne çıkar. Güneş ise bitkiler aracılığıyla biz insanlar ve diğer hayvanlara aktarılır. Bu nedenle bitkilerin gezegen ekosisteminde önemi çok büyüktür.
Öte yandan bitkiler, fotosentez yapmaları sayesinde karbondioksit oranlarının azaltılmasına yardımcı olur. Ekosisteminde doğru şekilde yayılan bitkiler; toprak verimliliğinin artmasını sağlar, bölgede yaşayan birçok canlının besin ihtiyacını karşılar, böcek ve örümcek gibi canlılara yuva olur.
İnsan medeniyeti açısından bakıldığında bitkiler, ilaç sektöründe büyük rol oynamaktadır. Bugün çoğu ilaç, çeşitli çiçek ve toprak bitkilerinden elde edilen malzemelerle üretilir. Bitki popülasyonu, geride bıraktığımız 200 yıllık süreçte her geçen gün daha da azalmaktadır.
Nesli Tükenen Bitkiler Hangileri?
Günümüzde çeşitli sebeplerle nesli tükenen birçok bitki saptanmıştır. Bunların arasında görünüşleriyle bakanı mest eden çiçekli bitkiler bir hayli yaygındır. İşte yakın zamanda nesli tükenen bitkiler…
Atriplex Tularensis
Yakın zamana kadar varlığını koruyan tarihi bitkiler arasında yer alan Atriplex Tularensis, son olarak 1991 yılında görüldü. Kaliforniya Central Valley’de yetişen bitkinin neslinin tükenmesini sebebi ise tarım oldu. Central Valley tarım alanında gelişme gösterdikçe çiftçiler tarafından göç aldı ve buna bağlı olarak bölgedeki yeraltı kaynakları hızlı şekilde tükenmeye başladı. Bu durum ne yazık ki Atriplex Tularensis’in sudan mahrum kalmasına ve neslinin tükenmesine yol açtı.
Aziz Helena Zeytini
Nesli tükenen bitkiler arasında yer alan Kutsal Helena Zeytin Ağacı olarak da isimlendirilen Aziz Helena Zeytini, 2003 yılında doğadaki varlığını kaybetti. Güney Atlantik Okyanusu’nda Saint Helena Adası’nda yetişen bitkinin sonunu getiren ise Portekizlilerin 1502’de bölgeye gelmesi ve yarattıkları etki oldu. Aziz Helena Zeytini’nin neslinin tükenmesine yol açan en somut sebep ise ormansızlaşmaydı.
Toromiro Ağacı (Sophora Toromiro)
Toromiro Ağacı, Şili’ye bağlı olan Paskalya Adası’na özgü bir bitkiydi. Vahşi doğada neslinin tükenmesi tehdidi ile karşılaşan bitki, tohumlardan yetiştirme çabalarına rağmen 1960’lı yıllarda varlığını yitirdi. Bitkinin yok olma nedeni ise sadece insan faktörüne bağlı değil. Aşırı hasat, iklim değişiklikleri ve kültürel gelişmeler Toromiro ağacının sonunu hazırladı.
Şili Sandal Ağacı (Santalum Fernandezianum)
Şili kıyılarına özgü bir diğer bitki olan Şili Sandal Ağacı son olarak 1908 yılında görüldü. Juan Fernandez Adaları’nda yetişen bitkinin tükenme nedeni ise ticari! Ağırlıklı olarak yağ tüketimi için kullanılan bitki, varlığını koruyamadı ve bugün nesli tükenen bitkiler arasında yerini aldı.
Orbexilum Stipulatum
ABD’nin Illinois eyaletine bağlı Rock Island, Kentucky bölgesinin yerlisi olan Orbexilum Stipulatum, Ohio Nehri’nde bufaloların otlatılmasında kullanılıyordu. Son olarak 1881’de görülen bitkinin yok olma nedeni beşeri gelişmeler. Rock Island’ı sular altında bırakan baraj inşası, Orbexilum Stipulatum’un sonu oldu. Diğer yandan baraj yapımı öncesinde aşırı avlanma sebebiyle bölgedeki bufalolar da aynı sonu yaşamak durumunda kaldı.
Glossopteris
Nesli tükenen tarihi bitkiler arasında yer alan Glossopteris’in keşfi, Antartika’nın bir zamanlar diğer kıtalara bağlı ve bitki yaşamıyla kaplı olduğunu kanıtladı. Dolayısıyla nesli tükenen bu bitki aynı zamanda Plaka Tektoniği Teorisinin kanıtı! Robert Falcon Scott önderliğinde gerçekleşen trajik Terra Nova keşif seferi sırasında toplanan 270 milyon yıllık fosillerin Londra’da incelenmesi sonucunda Glossopteris tanımlandı. 1910-1913 yılları arasında gerçekleşen keşif yolculuğunun trajik olmasının nedeni ise Scott’ın mürettebatıyla birlikte donarak ölmesi…
Thismia
1845 yılında tanımlanan Thismia, yer altında yaşamasıyla dikkat çeken bir bitkiydi. Amerika, Papua Yeni Gine, Yeni Zelanda, Avustralya ve Güneydoğu Asya bölgelerine özgü olan Thismia da ne yazık ki nesli tükenen tarihi bitkiler arasında yerini aldı. Thismia’nın sonunu getiren neden ise henüz tespit edilemedi.
Frankliana Çiçeği
3. Kral George’un botanikçiliğini üstlenen John Bartram’ın oğlu tarafından ilk defa tasnif edilen ve isimlendirilen Franliana Çiçeği, ismini botanikçi ailenin yakın dostu ABD’nin kurucu isimlerinden Benjamin Franklin’den alıyor. ABD’nin Georgia eyaletinde bulunan Altamaha Nehri kıyısında yaşaması sebebiyle sıklıkla Altamaha çiçeği olarak da adlandırılıyor.
İlk defa 1765 yılında tespit edilen çiçek, 1803 yılında doğada son kez tespit edildi. Bölge ekolojisinin değişiminden etkilenen çiçek, bugün yalnızca sayılı botanik bahçesinde insan desteğiyle yaşamını devam ettirebiliyor.
Angraecopsis dolabriformis
Dünyanın en nadir bitkileri arasında gösterilen bir toprak çalısı olan Angraecopsis dolabriformis, ilk defa 1982 yılında Sao Tome Adası’nda keşfedildi. Bulunan tek numune, bitkinin soyunun tükenmekte olduğuna işaret ediyordu. Uzun süren çalışmalar sonrasında bitkinin herhangi bir örneğine rastlanmaması sebebiyle 2018 yılında nesli tükenen bitkiler arasında sınıflandırıldı. Bitkinin neslinin tükenmesinde son 200 yıl içerisinde ada habitatının insan kaynaklı olarak hasar görmesinin büyük rol oynadığı belirtiliyor.
Küçük Süleyman Mührü Çiçeği (Polygonatum biflorum melleum)
Aşağı doğru büyüyen bir lale şeklindeki Süleyman mührü çiçeği, Orta Ameriak yerlileri tarafından kutsal kabul edilen çiçekler arasında yer alıyor. Uzun süre boyunca hastalıkların tedavisinde kullanılan çiçeğin günümüzde birçok farklı alt türü bulunuyor. 1930 yılında çiçek ailesinin alt türlerinden melleum isimli türün neslinin tükendiği düşünülüyor.
Kapak Fotoğrafı: USGS
