Çocukları neşelendirmek ve klişe tabirle “eğlenirken öğretmek” için deneylere başvurabiliriz. Bilimin en büyük silahlarından biri deneydir. Doğru bir deney düzeneği ile birçok karmaşık kavramı rahatça anlayabiliriz. Bilim tarihinde yapılan birçok büyük buluş, sayısız deney esnasında gelişen rastlantılar ve hatalar sonucu yapılmıştır. Daha çocuk yaşta deneyin kavramlarını anlayabilmek ve bilimsel deney mantığını hayatımızın her yerinde uygulamak çok önemlidir. İşte evde yapılabilecek bilimsel deneyler listemiz…
Çocuklar için Evde Yapılabilecek Bilimsel Deneyler
Çocukların, birtakım bilgileri evde yapılabilecek deneyler ile uygulamalı şekilde daha kolay öğrenebileceklerini biliyor muydunuz? Üstelik deneyler için gereken malzemeler, çoğunlukla evinizde zaten mevcut olabilecek ürünler. Siz de çocuklar için deney örnekleri arıyorsanız işte karşınızda evde yapılabilecek deneyler…
Şişede Pirinç – Sürtünme Kuvveti
Malzemeler:
- 1 kg pirinç
- 0.5 litre plastik su şişesi
- Çöp şiş veya kalem
- Huni
Nasıl Yapılır?
Evde yapılabilecek bilimsel deneyler içinde en kolay ve öğretici deneylerden olan şişede pirinç deneyi için gayet basit malzemelere ihtiyacınız var. İsterseniz hemen deneyin uygulanmasına geçelim.
Öncelikle pirincimizi huni yardımıyla şişemize biraz dökelim. Sonrasında şişeyi sallayarak pirinçlerin sıkışmasını sağlayalım. Pirinci yavaş yavaş ekleyerek ve sallayarak şişeyi dolduralım ki iyice sıkışsınlar. Şişenin tamamını doldurduktan ve yeterince sıkışık olduğuna kanaat getirdikten sonra çöp şişimizi veya kalemimizi şişenin içine yavaşça sokalım. Kalemi yavaşça döndürerek sokmayı ihmal etmeyelim. Son noktaya geldiğimizde kalemin sağlamlığını kontrol edebiliriz. Eğer dokunduğunuzda oynamıyorsa işlem neredeyse tamam. Olabildiğince dikkatli şekilde kalemi ucundan tutarak tüm şişeyi kaldırabilirsiniz.
Ne Öğrendik?
Günlük hayatımızda rahatlıkla gözlemlediğimiz ve işimizi kolaylaştıran sürtünme ilkesini bu tarz eğlenceli deneyler ile rahatça kavrayabiliriz. Yeterince sıkışan pirinçler, dönerek giren ve yerine oturan kalem etrafında güçlü bir sürtünme kuvveti oluşturuyor. Bu sayede yer çekimine karşı gelerek rahatça şişeyi kaldırabiliyoruz.
Hava Kirliliği Deneyi
Malzemeler:
- 2 adet evde bulunan şeffaf plastik dosya kapağı veya plexi
- Vazelin
- Mandal
Gözle rahatça görülememesi sebebiyle hava kirliliği konseptini çocuklara anlatabilmek zor bir durum. Çocuklar, erken yaşlarda gözlemleyemediği olguları anlamakta zorluk yaşayabiliyor. Sıradaki deneyimiz gibi kolay deneyler, tam bu noktada imdada yetişiyor. Gelin gizli tehlikenin foyasını ortaya çıkaralım.
Nasıl Yapılır?
Plexilerimizi masaya güzelce sabitleyelim. Sonrasında vazelinimizi her tarafına yayılacak şekilde üstlerine güzelce yedirelim. Cam da kullanılabilir fakat malzemenin şeffaf olması çok önemli. İşlemi tamamladıktan sonra plexilerimizi mandal ile tahta bir yüzeye tutturalım. Bir tanesini açık havaya diğerini ise evimizin herhangi bir noktasına koyalım. 24 saat bekledikten sonra önümüze alıp farkları gözlemleyebiliriz.
Ne Öğrendik?
Karşılaştırmayı yaptığınızda vazeline yapışan toz taneciklerini rahatça görebileceksiniz. Açık havada bırakılan plexinin üstü tanecik kaplı ve siyaha yakın renge sahip bir durumda olacaktır. Hava kirliliği böylece gözlerimizin önüne serilmiş oldu. Böylesine basit deneyler ile geleceğimiz olan çocuklarımıza hava kirliliğinin ne derece önemli bir sorun olduğunu anlatabiliriz.
Geri Dönüştürülmüş Kağıt
Malzemeler:
- Sıcak Su
- Nişasta
- Derin tas
- Havan veya kağıdı dövmek için herhangi bir alet
- Tel elek veya eski cam sinekliği
- Kullanılmış kağıt parçaları
Evinizde bulunan atık kağıtlardan şikayetçi misiniz? İşte evde yapılabilecek bilimsel deneyler ile eski kağıtları sürdürülebilir şekilde dönüştürmenin formülü…
Nasıl Yapılır?
İlk önce kullanılmış kağıtları ufak parçalara bölelim. Sonrasında sıcak suya kağıt parçalarını ve nişastayı ekleyerek güzelce karıştıralım. 3-4 saat dinlenmeye bırakalım. Beklemiş olan kağıt parçalarının suyunu süzelim. Sonrasına havan ile döverek hamur kıvamına getirelim. Yeterli kıvama ulaştığımızda yavaşça tel eleğimizin üstüne karışımı aktaralım. Bir müddet elimizle karıştırarak suyun süzülmesine yardımcı olalım. Sonrasında karışımı düz bir zemine koyarak tel elek ile nazikçe bastıralım. Tek parça ve olabildiğince düz bir şekle getirdiğimiz karışımı kurumaya bırakalım. Kuruduğunda rahatça kağıdı tekrar kullanabilirsiniz.
Ne Öğrendik?
Tam olarak efektif olmasa da kağıdın rahatça geri dönüştürülebileceğini bu deneyle çocuklarımıza öğretebiliriz. Geri dönüştürmenin atık yönetimi konusunda ne denli önemli olduğunu ve atıklarımızı ayrıştırmamız gerektiğini uygulamalı olarak görebiliriz. Önemli bir bilgi olarak aklımızda bulunsun. Her bir ton geri dönüştürülmüş kağıt 2.5 varil fosil yakıttan tasarruf etmemizi sağlar, 13 adet ağacı ve 31.870 litre suyu kurtarır.
Sihirli Kağıttan Çiçekler
Malzemeler:
- Farklı renklerde tahta kalemi veya keçeli kalem
- Kağıt
- Su ve su için bir kase
Bahar aylarında çeşit çeşit çiçeğin taze kokularını koklamak, oluşturdukları rengarenk ahengi izlemek çocuklarımıza verebileceğimiz en büyük hediyelerden. Fakat ne yazık ki eve kapanmak zorundayız. Biraz olsun çiçekleri hatırlamaya ve güneşli, umutlu günlerimiz için hazırlanmaya ne dersiniz? İşte kendi kendine açılan kağıttan çiçekler…
Nasıl Yapılır?
Öncelikle kağıdımıza çizebildiğimiz kadar çeşit çeşit, yapraklı çiçek çizelim. Sonrasında çizimimizin taç yapraklarını orta kısmından tek tek güzelce katlayalım. Bu işlemi yaparken tek bir yöne doğru mesela saat yönüne doğru katlayalım ki yapraklarımız açılırken birbirine takılmasın. Sonrasında iyice katlanan çiçeklerimizi kasedeki suya koyalım. Yaklaşık 30 saniye bekledikten sonra aynı gerçek çiçekler gibi açıldıklarını farkedeceksiniz.
Ne Öğrendik?
Bu etkinin en büyük sebebi kılcallık veya kapiler etki olarak adlandırılan fiziksel bir olaydan kaynaklanıyor. Yüzey gerilimi ile doğrudan ilişkili bu etkide su, yavaş yavaş kağıttan çiçeklerin yapraklarına ulaşıyor ve onların düzelerek açılmasını sağlıyor. İşin garip tarafı ise kılcallık etkisi çoğunlukla bitkiler tarafından topraktaki suyun çiçeğe aktarılmasında kullanılıyor. Kağıttan olması dışında çiçeğimizin gerçek bir çiçektek neredeyse farkı yok!
Patatesten Elektrik Bataryası
Malzemeler:
- 2 adet patates
- İkişer adet çinko ve bakır çivi
- İnce bakır kablo
- Küçük LED lamba
- Voltajı ölçmek için Multimetre (opsiyonel)
Elektrik de gözle görülmesi zor olan bir enerji kaynağı olduğu için onu anlamakta zorlanabiliriz. Fakat evde bulunan çoğu meyve sebze ile elektrik üretebileceğimizi hatta küçük bir LED lambayı yakabileceğimizi düşünmüş müydünüz?
Nasıl Yapılır?
Öncelikle patateslerimizin sağ ve sol köşelerine her patatese bir adet çinko ve bir adet bakır çivi olmak üzere yerleştirelim. Sonrasında kablomuzun bir ucunu ilk patatesimizin çinko çivisine diğer ucunu ise ikinci patatesimizin bakır çivi ucuna bağlayalım. Değişken olsa da bu şekilde 1 – 2 V arasında enerji üretebilirsiniz. Eğer multimetreniz var ise probların uçlarını boşta kalan çivilere değdirerek ne kadar enerji ürettiğinizi ölçebilirsiniz. Sonrasında yine patateslerin boşta kalan çivilerine LED lambamızın uçlarını değdirerek yandığını gözlemleyebiliriz.
Ne Öğrendik?
Bu deneyde patates, bildiğimiz akü ve piller ile aynı mantığa sahip olarak çalışıyor. Patatesin üstüne taktığımız çinko ve bakır çiviler, anot ve katot görevi görerek patatesin içindeki asidin kimyasal reaksiyonlar sonrası elektrik üretmesini sağlıyor. Eğer deneyden zevk alırsanız aynı deneyi diğer asidik meyve ve sebzelerden olan limon, portakal ve havuçla da deneyebilirsiniz.
Görünmez Mürekkep Deneyi
Dedektiflik hikayelerine meraklı çocuklar için şahane bir deney ile karşınızdayız. Birbirinize gizli mesajlar bırakmak ve asit-baz tepkimelerinin nasıl gerçekleştiğini anlamak için harika bir yöntem olan görünmez mürekkep deneyi, oldukça kolay bulunabilen malzemelerle gerçekleştirilebiliyor.
Not: Bu deneyi ebeveyn kontrolünde gerçekleştirin.
Malzemeler:
- Limon veya limon suyu
- Bir kase
- Bir kaşık
- Beyaz kağıt
- Bir fırça veya pamuklu çubuk
- Bir mum veya ısı kaynağı (isteğe bağlı)
Nasıl Yapılır?
Kestiğiniz limonu bir kaseye dökün ve kaşık yardımıyla karıştırın. Hazırladığınız beyaz kağıdınızı koyu renkli bir masanın üzerine düz bir şekilde yerleştirin. Pamuklu çubuğu kasedeki limon suyunun içerisine hafifçe bandırın. Daha sonrasında ise pamuk çubuğunu kullanarak kağıt üzerinde büyük harflerle yazı yazın.
Yazma işlemini tamamladıktan sonra limon suyunun tamamen kurumasını bekleyin. Tam olarak sihrin devreye girdiği yere geldik! Hazırladığınız mumu veya sıcak bir havlu gibi diğer ısı kaynağını kağıdı kurutmak için kullanın. Bu noktada eğer mum kullanıyorsanız kağıdı yakmamaya dikkat edin. Kağıt kuruduğunda yavaş yavaş yazdıklarınızın görünmeye başladığını fark edeceksiniz.
Ne Öğrendik?
Görünmez mürekkep deneyi, kimyasal reaksiyonların ve asit-baz tepkimelerinin günlük hayatta nasıl kullanılabileceğini gösteriyor. Limon suyunun içerdiği asit, kağıt üzerine yazılan mesajı görünmez hale getiriyor. Ancak ısı uygulandığında, asit molekülleri karamelizasyon sürecine giriyor ve yazılan mesaj belirgin bir şekilde ortaya çıkarıyor.
Kendi Kendine Şişen Balon
Partilerin vazgeçilmezlerinden olan balonlar, gerçekten de insanlar tarafından mı şişiriliyor? Bu deney, balonların nasıl şişirildiğinden tutun da kimyasal ve fiziksel etkileşimlere kadar birçok öğretici tarafa sahip. Aynı zamanda balonun kendi kendine şiştiğini görmek oldukça eğlenceli!
Malzemeler:
- Plastik şişe
- Kabartma tozu
- Huni
- Sirke
- Kaşık
- Balon
Nasıl Yapılır?
Kendi kendine şişen balon deneyi, oldukça kolay bir deney. İlk olarak yapmanız gereken şey, hazırladığınız sirkeyi şişe içerisine dökmek. Daha sonrasında ise balonun içerisine kabartma tozu koyun. Kabartma tozunu dökmeden balonun ağzını sıkıca şişenin ağzına bağlayın. Balonu dik hale getirerek içerisindeki kabartma tozunun sirke ile buluşmasını sağlayın. Şişeyi hafifçe çalkalayın ve dik bir şekilde masaya koyun. Balonun yavaş yavaş şiştiğini göreceksiniz.
Ne Öğrendik?
Bu deneyin temelinde kabartma tozu ile sirkenin gerçekleştirdiği etkileşim yatıyor. Bu kimyasal tepkime sonrasında karbondioksit gazı ortaya çıkıyor. Daha sonrasında ise yukarıya doğru yükselen karbondioksit gazı, balonun şişmesini sağlıyor. Deney, genel olarak karbondioksit gazının nasıl ortaya çıktığını ve havadan daha hafif olmasından kaynaklı bir şekilde balonu şişirmesini öğretiyor.
El Yakmayan Kaynar Su Deneyi
Su ile alakalı ilk öğrendiğimiz şeylerden biri “Su 100 derece selsiyusta kaynar.” kavramı oluyor. Bunun tam anlamıyla doğru olmadığını söylemek mümkün. Çünkü su aslında yalnızca deniz seviyesindeyken 100 derece selsiyusta kaynar. Sıradaki deney, tam olarak sıvıların kaynaması kavramını anlamanızı sağlayacak.
Not: Bu deneyi ebeveyn kontrolünde gerçekleştirin.
Malzemeler:
- Şırınga
- Sıcak su
- Termometre
Nasıl Yapılır?
Cezve veya su ısıtıcı ile farklı sıcaklıklarda su hazırlayın. Bunlardan birini kaynayana kadar ısıtın, diğerini ise çok daha erken bir şekilde ısı kaynağından uzaklaştırın. İki suyun sıcaklıklarını termometre yardımıyla ölçün ve not edin. Kaynayan suyun 100 derece selsiyusa yakın, diğer suyun ise 40 ila 50 derece selsiyus civarında olduğuna dikkat edin.
Ölçümleri yaptıktan sonra el yakmayan kaynar su deneyini gerçekleştirmek için büyük bir şırınganın içerisini daha soğuk olan su ile az oranda doldurun. Daha sonrasında yavaş yavaş şırıngayı geriye doğru çekerek suyun kaynadığını gözlemleyebilirsiniz.
Ne Öğrendik?
Kaynama olayı, aslında temelde ortam basıncı ile alakalıdır. Örneğin basıncın çok daha düşük olduğu dağlık bölgelerde suyun 100 derece selsiyusun altında kaynadığını gözlemleyebilirsiniz. Bu deneyde yaptığımız da tam olarak basıncın azaltılması işlemidir. Kaynama seviyesinde olmayan sıcak su, hava geçirmeyen şırınga içerisine alındığında kaynama seviyesine getirilebilir. Şırınganın yavaş yavaş geriye doğru çekilmesi, şırınga içerisindeki hacmin artması ve birim başına düşen basıncın azalmasına neden olur.
Kurşun Kalem ile Elektrik Devresi
Sıradaki deneyimiz elektriğin iletimi ve malzemelerin direnci hakkında oldukça öğretici bilgiler içeriyor. Aynı zamanda yalnızca kurşun kalem kullanarak kendi devrelerinizi kurabilme imkanı tanıması da fazlasıyla ilgi çekici. Deneyi daha matematiksel hale getirmek için bir multimetre kullanabilirsiniz.
Malzemeler:
- 2B veya daha yumuşak uçlu kurşun kalem veya uç
- Krokodil kablo veya zil teli
- Güç kaynağı (Pil olabilir)
- LED
Nasıl Yapılır?
Bir kağıt üzerine kalem yardımıyla iki büyük yuvarlak çizelim. Daha sonrasında ise bu yuvarlaklardan başlayarak iki kalın çizgi çizelim. Çizgilerin ve yuvarlağın üzerinden sürekli olarak aynı yönde olacak şekilde üstünden geçelim. Olabildiğince eşit oranda boyadığımızdan emin olalım.
Daha sonrasında ise çizdiğimiz yuvarlakların üstüne 9V pilimizi veya güç kaynağımızdan gelen artı ve eksi uçlarını yerleştirelim. LED’in iki ayağını iki çizgiye değdirelim. LED’i ilk önce güç kaynağına olabildiğince yakın olacak şekilde, daha sonrasında ise giderek uzaklaştıracak şekilde konumlandıralım. Yavaş yavaş ilerledikçe LED’in ışık şiddetinin azaldığına veya tamamen söndüğüne tanık olacaksınız.
Ne Öğrendik?
Bu deney, grafitten yapılan kurşun kalem içeriğinin iyi bir elektrik iletkeni olduğunu gösteriyor. Aynı zamanda doğru koşullar sağladığında metallerin dışındaki malzemelerin de elektrik iletebileceğini kanıtlıyor.
Deneyin bir diğer ilginç yönü ise direncin elektrik akışındaki etkisini göstermesi. LED, güç kaynağından uzaklaştıkça elektrik daha uzun ve zorlu bir grafit tabaka yolu takip etmek zorunda kalıyor. Haliyle direncimiz artıyor fiziğin en temel formüllerinden olan V=I*R gereği akım düşüyor. Sonuç olarak düşen akım, ışığın şiddetini etkiliyor. Matematiksel olarak daha net sonuçlar elde etmek için krokodil kablolar yardımıyla grafit çizgilerin direncini de ölçebilirsiniz!
