Güncelleme Tarihi: 22 Temmuz 2022
İklim değişikliğinin etkileri, ne yazık ki son yıllarda pek çok alanda kendisini göstermeye başladı. Çok uzun yıllardır yaz aylarında ortaya çıkan orman yangınlarına alışkınız. Üstelik bu yangınlar, aslında doğanın kendisini yenilemesi için gerekli bir süreç olarak da değerlendiriliyor. Ancak insan kaynaklı faaliyetler dolayısıyla ortaya çıkan ekolojik dengesizlikler, orman yangınlarının sayısını öyle bir artırdı ki ortaya doğal bir süreçten çok kontrol edilemez doğal afetler çıkmaya başladı.
2021 Yılı Orman Yangınları
2021 yılının yaz aylarında ülkemiz de dahil olmak üzere dünyanın pek çok coğrafyası daha önce görülmemiş büyüklükte orman yangınları ile mücadele etti. Yunanistan, İtalya, ABD ve Rusya gibi çok sayıda ülkede yüz binlerce hektarlık ormanlık alan yok oldu, sayısız canlı hayatını kaybetti.
Türkiye, son dokuz yıllık dönemde orman yangınları dolayısıyla 226 bin 845 hektar ormanlık alanı kaybetmek durumunda kaldı. 2012-2021 dönemini kapsayan bu verinin tam tamına %65’i ise yalnızca bir yılda, 2021 senesinde gerçekleşti. Yani bir diğer deyişle 2021 yılı itibarıyla orman yangınları, iklim değişikliğinin etkileri ile birlikte bambaşka bir seviyeye geçti ve çok daha tehlikeli bir hal almaya başladı.
Orman Yangını Nedir?
Orman yangını, doğal veya insan kaynaklı sebepler dolayısıyla ortaya çıkan, yanıcı bitki örtüsüne sahip bir alanı etkisi altına alan, kontrol edilmesi son derece güç yangınlar olarak tanımlanıyor. Neredeyse gezegenimizin var oluşu kadar eski olan bu doğal afet türünün, aslında ekosistemin yenilenmesi anlamında faydaları da var. Ancak kontrolsüz bir şekilde ve doğal süreçlerden bağımsız olarak artan orman yangınları, karşı karşıya olduğumuz önemli ekolojik sorunlardan biri olan ormansızlaşmayı artırıyor.
Ormansızlaşma, iklim değişikliğinin ortaya çıkmasına neden olan sebepler arasında önemli bir yerde. Dolayısıyla orman yangınları, iklim değişikliğinin hem nedenleri hem de sonuçları arasında yer alıyor.
Orman Yangınlarının Nedenleri Nelerdir?
Orman yangınlarının nedenleri, aslında öngörülemeyecek seviyede geniş bir alanı kapsıyor. Ancak yapılan araştırmalara göre tüm dünyada ortaya çıkan orman yangını olaylarının %85’i, insan faaliyetleri kaynaklı.
Orman yangını nedenleri ile ilgili bir diğer ilginç veri ise aslında bu durumun ne kadar kontrol edilemez ve öngörülemez olduğunu ortaya koyuyor. Bugüne kadar kaydedilmiş orman yangınlarının %50’sinde yangını çıkartan sebep bulunamamış.
Orman Yangınlarının Doğal Nedenleri
Her ne kadar orman yangını nedenleri konusunda en önemli paya insanlar sahip olsa da doğal olaylar sonucunda ortaya çıkan yangınlar da var. Orman yangınlarının doğal sebepleri arasında sayılabilecek bazı olaylar şu şekilde sıralanıyor:
- Yıldırım düşmeleri
- Volkanik faaliyetler
- Meteor olayları
- Yangına neden olan bitkiler veya hayvanlar
- Kimyasal tepkimeler
Orman Yangınlarının İnsan Kaynaklı Nedenleri
Ne yazık ki gezegenimizdeki pek çok ekolojik sorun gibi orman yangınları konusunda da en büyük sorumluluk bize ait. İnsanlar; kazayla, ihmal sonucu ya da bilerek çok sayıda orman yangınına sebep oluyor. İnsan kaynaklı orman yangınlarının nedenleri arasında en fazla öne çıkanlar ise şu şekilde sıralanıyor:
Anız ve Çöp Yakma
Tarım faaliyetleri sonucu ekinler toplandıktan sonra toprakta kalan köklere ve saplara anız ismi veriliyor. Bir sonraki ekimin hazırlanması için bu köklerden kurtulmak gerekli ve anız yakma işlemi de çoğunlukla bu nedenden dolayı gerçekleştiriliyor. Ancak anız yakma işleminin orman bölgelerinde kontrolsüzce yapılması, binlerce hektarlık alana yayılan bir yangına neden olabiliyor. Aynı şekilde çeşitli kırsal bölgelerde gerçekleştirilen çöp yakma işlemi de aynı etkiye sahip. Özellikle çöpler içerisinde bulunan kimyasal maddeler veya plastikler, çöp yangınlarının hızlıca kontrolsüz bir hal almasına ve dolayısıyla ortaya bir orman yangını çıkmasına neden oluyor.
Sigara İzmaritleri
Yere atılan ve söndürülmeyen sigara izmaritleri de orman yangınlarına neden olabiliyor. Özellikle yaz aylarında kuru havanın da etkisiyle bu izmaritler, kimi zaman bulunduğu bölgeyi tutuşturuyor kimi zamansa rüzgarın etkisiyle başka bir bölgeye taşınarak orada yangına neden oluyor.
Piknik ve Mangallar
Ormanlık alanlarda ya da kırsal bölgelerde yapılan piknikler veya mangallar sonrasında yakılan ateşlerin iyice söndürülmemesi de orman yangını sebepleri arasında. Özellikle ormanlık alanlarda yapılan mangallar sırasında kullanılan kömürler ya da yakıtlar, kısa sürede yangının büyümesine neden olabiliyor.
Avcılık Faaliyetleri
İnsan kaynaklı orman yangını nedenleri arasında yer alan bir diğer konu da avcılık faaliyetleri. Ateşli silahlar kullanılarak yapılan bu aktivite, ormanlık bölgelerde küçük kıvılcımlara veya tutuşmalara neden olabiliyor. Aynı zamanda avcı toplulukların kırsal bölgelerde yaptıkları kamplar sırasında yaktıkları kamp ateşleri de orman yangını sebepleri arasında.
Ormanlık Alanlara Atılan Çöpler
Ormanlık alana bırakılmış ufak bir cam şişe, yüz binlerce hektarlık alanın yanmasına neden olacak bir yangının ilk kıvılcımını ortaya çıkarabilir. Özellikle yaz aylarında Güneş ışınlarına büyüteç etkisi yapan bu maddeler, pek çok orman yangınına sebep oluyor. Aynı zamanda cam dışındaki plastik, naylon ya da kağıt gibi atıklar da ortaya çıkan yangınların hızla büyümesine katkı sağlıyor.
Terör Olayları ve Kundaklamalar
İnsan kaynaklı orman yangınlarının bir kısmı ihmal veya kaza sonucu ortaya çıkarken bir kısmı ise bilerek ve isteyerek çıkarılıyor. Çeşitli terör eylemleri ya da kundaklamalar sonucu ortaya çıkan orman yangınları da son derece yaygın.
Arazi Açma Çalışmaları
Kimi zaman ormanlarda herhangi bir ticari faaliyet için izinli veya izinsiz arazi açma çalışmaları gerçekleştirilebiliyor. Bazı durumlarda bu yangınlar hızlıca kontrolden çıkarak büyük bir doğal felakete dönüşüyor.
İklim Değişikliği ve Orman Yangınları
Orman yangını nedenleri arasında hem doğal hem da insan kaynaklı olarak değerlendirilebilecek unsur ise iklim değişikliği. Özellikle son yıllarda etkisini iyiden iyiye hissetmeye başladığımız bu ekolojik problem, orman yangınlarının sıklığını ve büyüklüğünü artırıyor. 2021 yılında tüm dünyada yaşanan ve daha önce hiç görülmemiş büyüklükte zararlara yol açan orman yangınlarının, iklim değişikliği dolayısıyla bu denli büyük etkiler yarattığı düşünülüyor.
Gezegenimizin pek çok bölümünde gerçekleşen ısınmalar, önceki dönemlere göre daha kurak geçen yaz mevsimleri ve yağışların giderek azalıyor olması, orman yangını dönemlerini uzatan ve çıkan yangınların söndürülmesini zorlaştıran faktörler arasında.
Orman Yangınlarına Karşı Alınabilecek Bireysel Önlemler
Orman yangınlarını önlemek için dikkat etmemiz gereken pek çok nokta var. Öncelikle bu konuda toplumsal bilinçlenmeyi sağlamak ve orman yangınlarının engellenmesi için eğitimler vermek son derece kritik. Bunun dışında orman yangınlarına karşı bireysel olarak alabileceğimiz bazı önlemler ise şu şekilde:
- Herhangi bir ormanlık alanda yangın belirtisi görüldüğünde hemen 110 (İtfaiye) ya da 177 (Orman Yangın İhbar Hattı) aranarak yetkililer bilgilendirilmeli.
- Sigara izmaritleri yerlere atılmamalı, ormanlık alanlara ise asla atılmamalı. Aynı şekilde arabayla gerçekleştirilen seyahatlerde camdan atılan izmaritler de yangın tehlikesi oluşturur.
- Ormanlık alanlarda çöp bırakmamaya özen gösterilmeli. Özellikle cam maddeler, orman yangınlarına davetiye çıkarmak anlamına gelebilir.
- Ormanlık alanlarda ya da yakınlarında kamp yaptığımızda veya mangal yaktığımızda geride bıraktığımız ateşlerin tamamen söndüğünden emin olmamız gerekli.
- Havai fişek veya maytap gibi patlayıcı ve yanıcı maddeler, ormanlık bölgelerde kesinlikle kullanılmamalı.
- Ormanlık alanlarda yaptığımız tüm faaliyetlerde yanıcı maddelerin kullanımı, son derece kontrollü bir şekilde gerçekleştirilmeli.
Garanti BBVA ve WWF-Türkiye’den Türkiye’nin Canı Yanmasın Destek Programı
Orman yangınlarıyla mücadele konusunda toplumsal anlamda gerçekleştirilen çalışmalar da büyük önem taşıyor. Dünyaya ve geleceğe iyi bakma amacıyla harekete geçen Garanti BBVA da geçtiğimiz dönemde WWF-Türkiye’nin ormanlarımıza sahip çıkmak için başlattığı Türkiye’nin Canı Destek Programı’nın destekçisi oldu.
Türkiye’nin Canı Yanmasın Destek Programı, ülkemizin dört bir yanına ulaşarak orman yangınları konusunda farkındalık yaratmayı, yerel inisiyatifleri harekete geçirmeyi ve doğal zenginliklerimizin korunması anlamında finansal ve teknik destek sağlamayı hedefliyor. Program kapsamında dernek, köy muhtarlıkları ya da kooperatifler gibi yerel oluşumların orman yangınlarıyla mücadelede daha efektif rol alması için çalışmalar yürütülüyor.
Türkiye’nin Canı Yanmasın Destek Programı kapsamında değerlendirilen projeler üç farklı başlık altında inceleniyor:
- Orman yangınları öncesi için önleyici çalışmalar
- Orman yangını sırasında söndürme çalışmaları
- Yangın sonrası ortaya çıkan ekolojik kayıpların restorasyonu ve sosyoekonomik kayıpların iyileştirilmesi
Sizin de orman yangınları hakkında bilinçlendirme, yangınlara karşı önlem alma ve yangın esnasında ve sonrasında yapılabilecekleri kapsayan bir projeniz varsa buradan detaylı bilgi alabilir ve programa başvurunuzu gerçekleştirebilirsiniz.
