Kapak Fotoğrafı: Bir Levanten ailesi Büyükada pikniğinde (1910)
İstanbullu olanlar bilir, İstanbulluyum dediğiniz zaman şu soruyla karşılaşırsınız:
‘’Peki aslen nerelisin?’’
Anlatması güçtür. Şöyle oldu da, bu zaman gelmişiz de, bilmem neyim sarayda doğmuş da… Sonunda çabalarınız nafile çıkar ve başka bir yerli yaparlar sizi. Fakat İstanbul’da öyle bir grup insan yaşıyor ki hem yabancı oldukları apaçık ortada hem de buralı değilsiniz demek imkansız: Levantenler…
Levantenlerin Tarihi
Levanten, Fransızca ‘’lever’’ sözcüğünden türemiştir. Bu kelime ‘’doğmak’’ anlamına gelse de Doğu ülkelerini tanımlarken de kullanılmış. Buradaki Doğu’dan kasıt; Doğu Akdeniz. Yani biz. Kabaca bir tanımla Avrupalı bir aileden gelip Türkiye’de İstanbul ve İzmir’e yerleşmiş insanlara Levanten denir. Bu toplumu köken olarak meydana getirenler; ağırlıkla İtalyan ve Fransızları bilsek de Hollandalılar, Macarlar ve Slavlar’dan da oluşuyor. Levantenlerin bu topraklardaki tarihi, Doğu Roma İmparatorluğu ile ticari ilişkiler kuran Cenevizlilere uzanıyor. Daha sonra Venedikliler geliyor ve Bizans’ın gerilediği dönemde Galata’da etkili olmaya başlıyorlar. Tabii bunlar ön-levantenler. Kapitülasyonlarla beraber gelişen Osmanlı-Fransız ilişkisi Fransız tüccarları için de Osmanlı’yı cazip bir yer haline getiriyor. Yani İtalyanlardan sonra Fransızlar için de Türkiye hayatı başlamış oluyor. Bu topraklarda varlıkları yüzyıllara dayanan bu toplumun öyle pek de yabancı olduğu söylenemez sanki?
Bu yazıyı yazmam konusunda beni heyecanlandıran şey, kıymetli kalem Rinaldo Marmara’nın geçen yıl yayınladığı ‘’Osmanlı Başkentinde Bir Levanten Semti Galata-Pera’’ isimli kitabını incelemem oldu diyebilirim. Marmara’ya göre nüfusları bir zamanlar otuz beş binleri bulan Levantenler, bugünlerde ise yaklaşık bin beş yüz kişilik bir topluluk. Mazileri daha eskilere dayansa da aslında her şey İstanbul’un fethiyle başlamış denilebilir. Fatih Sultan Mehmet, 1 Haziran 1453’de bir ferman yayınlamış ve bu ferman Latin cemaatinin kuruluş gerekçesi olmuş. Yerli gayrimüslimlerin oluşturduğu Osmanlı Latin Cemaati ve bir de yabancı Latinlerden oluşan başka bir cemaat oluşmuş.Yabancı Latinlerin oluşturduğu cemaatten olanlara Levantenler deniliyor. Tabii Levantenler, ağırlıklı olarak İtalyanlardan oluşuyorlar. Fakat evlilik yoluyla Ortodokslar da dahil oluyor ve bunların arasında Rumlar var. Bir de ‘’Franco’’ olarak anılan Fransızlar var tabii.
Rinaldo Marmara’nın tanımına göre Türkiye’de, özellikle de İstanbul ve İzmir’de doğmuş, yaşamış ve yabancı hüviyetini korumuş olan bu kişilere Levanten deniliyor. Burada bahsedilen ‘’yabancı’’ kavramı önemli. Çünkü Osmanlı tebaasına geçenler gayrimüslim sınıfına girer ve bu kurallara göre idare edilirlerdi. Buna karşın Levantenler, kapitülasyonlara göre idare edilmişlerdir. Osmanlı zamanında ticari imtiyazlarla adeta altın dönemlerini yaşamış olan Levantenler, ticari olanaklar sebebiyle İstanbul ve İzmir’e yerleşmişler. Öyle ki Levantenler bu iki şehirde uzun bir dönem bütün bir ticari hayatın dizginlerini ellerinde tutmuşlar ve Osmanlı sanayi devriminin gerçekleşmesinde büyük rol oynamışlar. Tabi bir de haliyle oldukça zenginleşmişler.
Fotoğraf: Selçuk Teke
Levantenlerde İtalyan ve Fransız liselerinde okumak adeta bir adetmiş. Hayat tarzları da takdir edersiniz ki oldukça farklıymış. Kendilerine ait kafeleri, düzenledikleri balo ve karnavalları olan Levantenler, bu kültürleri ile zamanla yerli halka da etkilemişler. Anlayacağınız sosyal hayat, Levantenler sayesinde oldukça renkli bir hale gelmiş. Levantenler, zenginliklerinin yanında eğitime de önem vermişler. Öyle ki hemen hepsi atalarından kalan pek çok dili konuşabiliyorlarmış. Osmanlı zamanında Batı sanatının tanınmasında da fazlasıyla etkili olmuşlar. Aslına bakarsanız bütün bu tarihsel serüven, bütün bu multikültürel zemin ve kaynaşma son yıllarda oldukça bozulan ve bozulmasına ahlar vahlar ettiğimiz Beyoğlu’nun o kendine has dokusunu inşa etmiş. Beraber yaşamayı da çok güzel becermişiz.
Aynı zamanda Levanten toplumu bizlere, bilim kurgu ve korku edebiyatının Türkiye’deki en önemli ismi olan sinema tarihçisi olarak da bildiğimiz Giovanni Scognamillo ve sesiyle kalbimize kazınan müzisyen Dario Moreno gibi isimler katmış.
