Geçtiğimiz Oscar töreninde Will Smith’in Chris Rock’a attığı tokat gündem oldu. Will Smith’in insanları tokatlamayı sevdiğini biliyoruz. Nitekim daha önce de kendisini öpmeye çalışan Ukraynalı gazeteci Vitalii Sediuk’a da elinin tersiyle bir tane yapıştırmıştı. Acilen bir uzman yardımı alması gerektiğini düşündüğüm Will Smith’in bu eylemi, daha sonraki gelişmelerde gerçek açığa çıksa da bir tartışmaya sebep oldu; yaşananlar kurgu mu yoksa gerçek miydi?
Belli ki yaşanan oldukça gerçek bir şiddet eylemiydi. Fakat bizler kurgu olduğu ihtimali üzerinde duralım. Bu haliyle de elimizde sorulabilecek tek bir soru kalıyor;
Komik mi şimdi bu?
Ofansif Mizah
Kara mizah, genel olarak içerisinde komedi barındırmayan konuların bir güldürü malzemesi haline getirilmesi olarak düşünülebilir. Fakat burada işlenilen konular ya da konuların işleniş biçimleri daha çok belirli bir güruh tarafından sahiplenilemeyecek şekilde seçilir. Örneğin ölümle ilgili bir şakadan pek kimse alınmaz. Çünkü bir olgu olarak ölümü sahiplenemezsiniz. Bunun yanında sıklıkla aynı anlamda da kullanılan ofansif mizah, hedefi doğrultusunda adıyla müsemma saldırgan temalar içerir.
Peki ofansif mizahın bir sınırı var mı? Var ise nerede? Her şey alay edilebilir midir? Yoksa bazı şeyler şaka yapılamayacak kadar hassas mı? Bu ‘’bazı şeylere’’ kim karar verecek?
Sorular böyle uzar gider…
Ben bu yazıda ofansif mizah çıkmazına biraz daha entelektüel bir düzlemde yaklaşma hevesindeyim. Haliyle farklı fikirleri dile getirerek farklı perspektiflere alan açmaya çalışacağım. Aslında zaten bu, dünya üzerinde bir tür ‘’mizah bilirkişiliği’’ makamı bulunmadığı için oldukça demokratik bir tartışma konusu. Yani herkesin fikri eşit oranda kıymetli diyebiliriz.
Kötülüğü Normalleştirmek
Ofansif mizahın bir tenkit olarak toplumsal bir yaraya, bir eksikliğe işaret ettiği tartışılmaz bir gerçek. Bu işaret sayesinde tıpkı toplumcu tavırlı herhangi bir sanat eserinde olduğu gibi yanlış giden bir şeyler farkedilebilir ve üzerine düşünülebilir. Fakat yapılan bütün ofansif şakaların toplumsal tenkit maksadı güttüğünü düşünmek naiflik olur. Genelde yapılan bu şakaların, tam aksine var olan problemlerin normalleşmesine hizmet ettiklerini söyleyebilirim. Taciz, tecavüz, pedofili ve şiddet gibi konularda yapılan şakaların bu konuları günlük/sıradan şeyler gibi gösterdiği apaçık. Bunun yanı sıra bu gibi problemlerin çözümünü yalnızca şaka yapmamakta aramanın da sonuçsuz kalacağı ortada.
Çizgi Nereye Çekilecek?
Fotoğraf: gratisography
Ofansif mizah dediğimiz kavram zaten başlı başına ‘’Bunun hakkında şaka yapılmaz.’’ denilen konuları kendine malzeme yapar. Yani zaten ofansif mizahın bütün esprisi sınırların aşılmasıdır. Yoksa böyle bir tabire ihtiyaç duymaz, ‘’mizah’’ der geçerdik. Dolayısıyla ‘’Ofansif mizahın bir sınırı olsun.’’ demek pek mantıklı değil. Hem zaten sınırın neye göre ve kim tarafından çekileceği de ayrı bir tartışma konusu. Çünkü her birey fikrini beyan etme hürriyetine sahiptir.
Kime Göre Komik?
Komedyen Kaan Sezyum’un görüşüne göre ofansif mizah diye bir şey yok, alıngan bireyler var. Sezyum bu konuda şöyle diyor;
‘’Bir şaka size komik gelmiyorsa size göre komik değildir. Belki dünyanın bir yerinde buna gülen milyonlar vardır. Ya da yoktur.’’
Bir şakanın yapılabilabilirliğinin tek ölçütü komik olması olacaksa her şaka yapılabilirdir. Çünkü her şakaya gülecek bir insan elbet buluruz. Bu bakış açısıyla her şeyin bir şaka olduğunu bile söyleyebiliriz. Ama tam tersi, bir şakanın yapılmaması için tek ölçütümüz hassasiyetler olacaksa hiçbir şaka yapılamaz. Çünkü yine aynı şekilde her şaka için alınacak birisini bulmak mümkün. Mizah, özgürlüklerin test edilmesi bağlamında düşünülecekse bunun bir sınırının olmaması gerekiyor. Ama pratikte bazı şakaların gerçekten de mide bulandırdığı bir gerçek.
Mide bulandırıcı şaka dendiğinde benim aklıma hep bu tweet geliyor. Yoksulluk gibi son derece yıkıcı bir problemin bu şekilde tiye alınmasını ben şahsen aşırı rahatsız edici buluyorum. Hatta buna gülen insanlarla beraber yaşadığım fikri beni ürkütüyor diyebilirim. Belli ki kimin hangi esprilere güldüğü, hangi insanlarla yaşamak istediğimizi seçerken kullanabileceğimiz harika bir seperatör işlevinde.
Bu Şakanın Yeri Burası Mı?
Tüm bunlardan hareketle benim vardığım bir sonuç var. Herkes istediği şey hakkında şaka yapabilir ve istediği şakaya gülebilir. Buna şart koşmak pek de adil gözükmüyor. Ben bu konudaki toplumsal mutabakatımızı mizahın özünde ya da hedefinde değil, mizahın medyumunda bulacağımızı düşünüyorum. İnsanlar birbirlerinin yüzlerine bakarak yapamayacakları esprileri sosyal medyada biraz etkileşim için rahatlıkla yapabiliyorlar. Fakat sosyal medyanın da bir kamusal alan işlevinde olduğunu gözden kaçırmamak gerekiyor. İnsanlar ofansif esprilerine güleceğini düşündüğü diğer insanlarla fiziksel yahut sanal bir ortamda bir araya gelerek sabahlara kadar tabu yıkıp gülebilirler. Ama kimse de bu şakalarla karşılaşıp bu şakalara maruz kalmak zorunda değil. Bu insanlara ‘’O zaman internete girmeyin.’’ demek de ayrıca faşizan bir tavır. Yani özetle şakalarınızı kendi aranızda yapın.
Sizler de bütün bunlardan hareketle gayet tabii kendi sonucunuza varabilirsiniz.
Kapak Fotoğrafı: Oscar Ödül Töreni, 2022
